Ο Χειμώνας που σε διάφορα μέρη του Πόντου λέγεται «Χειμός» ή «Χειμωγκός», άρχιζε νωρίς και διαρκούσε πολύ. Μάλιστα κατά τη διάρκεια του χειμώνα, ο οποίος ήταν πολύ βαρύς, σταματούσαν οι εξωτερικές εργασίες.
Έρθεν ο Χειμωγκός, κατάβρεχος, χιονόβρεχος…
Ονομασίες του Χειμώνα
Ο χειμώνας περιλαμβάνει τους μήνες: Δεκέμβριο (Χριστιαννάρτς), Ιανουάριο (Καλαντάρτς) και Φεβρουάριο (Κούντουρον). Κατά τόπους μάλιστα, είχε διάφορες ονομασίες:
- Στα Κοτύωρα λεγόταν «Χειμωγκός».
- Στην Ινέπολη, την Κερασούντα, την Οινόη, τη Σινώπη, την Τραπεζούντα και τη Χαλδία… «ο Χειμός».
- Λεγόταν όμως και «Χειμώνας» στην Κερασούντα, στα Κοτύωρα, τα Σούρμενα, την Τραπεζούντα και τη Χαλδία.
Η λέξη «Χειμός» είχε και άλλες σημασίες. Στο στίχο που ακολουθεί σημαίνει ραγδαία βροχή:
«Έρθεν αντάρα και χειμός και τρανόν χαλανδρία,
κατάβρεχος, χιονόβρεχος, πάντα κακοκαιρία»
Στον Πόντο ο χειμώνας άρχιζε νωρίς και διαρκούσε πολύ. Μάλιστα, στα ορεινά μέρη έφτανε ακόμη και τους 6 μήνες. Κατά τη διάρκεια του χειμώνα, ο οποίος ήταν πολύ βαρύς, σταματούσαν οι εξωτερικές δουλειές. Ενώ γύριζαν και οι ξενιτεμένοι.
Τα βράδια συνήθως τα περνούσαν σε σπίτια, κάνοντας μουχαπέτια – παρακάθια.
Πρόβλεψη καιρού
Όπως στη μητροπολιτική Ελλάδα, έτσι και στον Πόντο είχαν διάφορους τρόπους με τους οποίους προέβλεπαν τον καιρό του χειμώνα.
Στο χωριό Αντρεάντων παρατηρούσαν τα πρόβατα. Κι αν έβλεπαν ότι δάγκωναν τις πέτρες ή έφερναν ένα ξερό χορτάρι στο στόμα τους, καθώς γύριζαν από τη βοσκή, αυτό το θεωρούσαν σημάδι ότι θα ακολουθούσε βαρυχειμωνιά.
Στο χωριό Χόψα η πρόβλεψη του καιρού γινόταν από τις βροντές. Αν βροντούσε στο διάστημα μεταξύ δεύτερου δεκαπενθημέρου του Σεπτεμβρίου και Χριστουγέννων, προμηνυόταν βαρύς χειμώνας. Εάν όμως βροντούσε κατά τον Ιανουάριο ή το Φεβρουάριο, τότε πίστευαν ότι θα ακολουθούσε μεγάλη ευφορία.
Χειμωνιάτικες ασχολίες – Κτηνοτροφία
Στα ορεινά μέρη του Πόντου, στο τέλος του καλοκαιρού και στις αρχές του φθινοπώρου άρχιζαν να κατεβάζουν τα ζώα από τα παρχάρια (τις θερινές βοσκές), στα χειμαδία (Κοτύωρα, Σάντα, Χαλδία). Δηλαδή στα μέρη όπου έπρεπε να ξεχειμωνιάσουν, να περάσουν δηλαδή τον χειμώνα.
Υπήρχαν και ειδικοί άνθρωποι στη Σάντα και αλλού που έπαιρναν κοντά τους τα ζώα και τα φρόντιζαν για τη διαχείμαση, στους οποίους έδιναν ως αμοιβή τα «Χειμαστικά».
Στη Λιβερά, όταν υπήρχαν κατά το χειμώνα λιγότερα χιόνια, οι κτηνοτρόφοι πήγαιναν «στο υγρόν». Δηλαδή στα δάση και μάλιστα εκεί όπου ήταν πλούσια η βλάστηση. Μάζευαν χλωρά φύλλα από αειθαλή δενδρύλλια και θάμνους, για να τα δώσουν στα ζώα, μαζί με την ξηρά τροφή. Το αποτέλεσμα ήταν τα ζώα να δίνουν περισσότερο και καλύτερο γάλα.
Το Πλυμίν
Ιδιαίτερη, περιποιημένη τροφή για τα ζώα, τον χειμώνα, ήταν το «Πλυμίν». Το πλυμίν γινόταν από διάφορα λαχανικά βρασμένα με πολύ νερό. Το πρόσφεραν κυρίως σε αγελάδες, που μόλις είχαν γεννήσει.
Σχεδόν το ίδιο σύστημα είχαν και στην Ίμερα. Εδώ τα αποθηκευμένα χόρτα τα θέριζαν οι γυναίκες, την άνοιξη, με μικρά δρεπάνια και με πολλές δυσκολίες. Τα χόρτα ήταν τριφύλλια μέσα από το χωριό ή τα μακρινά και πετρώδη «χορτοθέρια». Όταν τα μάζευαν, τα άπλωναν επιτόπου σε σειρές και αφού ξεραίνονταν, τα μετέφεραν οι θερίστριες στο χωριό, επάνω στην πλάτη τους, αφού δεν είχαν υποζύγια.
Στα ζώα έδιναν τροφή και ξερά φύλλα από το δάσος, που τα έλεγαν «γαζάλαι»
Επίσης τις ηλιόλουστες μέρες του χειμώνα «ελημερ’νίαζαν» τα πρόβατα. Δηλαδή τα έβγαζαν έξω πάνω στα δώματα, για να λιαστούν.
Στο χωριό Δερετάμ ή Μποντζουκλού-Σεκού (Νικοπόλεως), όπου ο χειμώνας ήταν πολύ βαρύς, οι κάτοικοι από 12 έως 45 ετών θέριζαν. Συγκεντρώνοντας 40 με 60 ακόμη και 80 αμάξια χόρτο η κάθε οικογένεια.
Έλσα Γαλανίδου – Μπαλφούσια