Όπως την παραμονή των Χριστουγέννων έτσι και της Πρωτοχρονιάς, γιορτινές μελωδίες ηχούσαν στον Πόντο απ΄ άκρη σ΄ άκρη. Με τα παιδιά να επισκέπτονται τα σπίτια, για να πουν τα κάλαντα της Πρωτοχρονιάς.
Αρχή κάλαντα κι αρχή του χρόνου…
Πρωτοχρονιάτικα Κάλαντα
Τα Πρωτοχρονιάτικα κάλαντα συνοδεύονταν από την πατροπαράδοτη Ποντιακή λύρα και τα έψελναν μικροί και μεγάλοι, χωρισμένοι σε μικρές ομάδες. Όταν τα κάλαντα τα έλεγαν οι μεγάλοι, τα έσοδα προορίζονταν για τη λειτουργία των σχολείων. Καθώς εκείνα τα χρόνια, τα έξοδα των σχολείων (για μισθούς δασκάλων κλπ) καλύπτονταν από τα μέλη των κοινοτήτων.
Οι «καλαντάδες» (ραψωδοί) εκτός από τη συνοδεία της λύρας, φρόντιζαν να φέρνουν μαζί τους και ένα στολισμένο καράβι, για να εντυπωσιάσουν τους νοικοκυραίους. Συνήθως φώτιζαν τα καραβάκια τους με κεριά, ενώ κάθε ομάδα προσπαθούσε να φτιάξει το πιο όμορφο και φανταχτερά στολισμένο, εν είδη συναγωνισμού.
Οι νοικοκυραίοι ανάλογα με την περιοχή, έδιναν στους καλαντάρηδες φρούτα, ξηρούς καρπούς (καρύδια, φουντούκια, σταφίδες κλπ.). Αλλά ακόμη και αυγά, βούτυρο, καβουρμά και πλιγούρι.
- Σε περιοχές όπως η Σάντα, που δεν είχε πολλά οπωροφόρα δέντρα, τα δώρα ήταν αποκλειστικά φρούτα.
- Ενώ στην Ορτού συνήθιζαν να βάζουν πάνω στα φρούτα και μερικές δεκάρες.
- Ένα άλλο δώρο που συνήθιζαν να δίνουν, κυρίως στην Γαράσαρη, ήταν τα «κολόθα», που ήταν μικρά τσουρέκια που έμοιαζαν με γλυκό ψωμί.
Ποντιακά κάλαντα Πρωτοχρονιάς – Στίχοι
Αρχή κάλαντα κι αρχή του χρόνου – κι αρχή του χρόνου,
πάντα κάλαντα, πάντα του χρόνου – πάντα του χρόνου.
Αρχή μήλον εν κι αρχή κυδών εν – κι αρχή κυδών εν,
κι αρχή βάλσαμον το μυριγμένον – το μυριγμένον.
Εμυρίστεν ατό ο κόσμος όλεν – ο κόσμος όλεν,
για μύριστ ατό και εσύ αφέντα καλέ μ’ αφέντα.
Έρθαν καλά παιδία ‘ς σην πόρτα σ’ και ξαν’ ‘ς σην πόρτα σ’,
άψον το κερί κι έλα σην πόρτα σ’.Δέβα σο ταρέζ κι έλα σην πόρταν
δόσ’ μας ούβας και λεφτοκάραι…
κι αν ανοί’εις μας χαρά σην πόρτας!
Χρόνια Πολλά, πάντα και του χρόνου…
Παραλλαγές
Στα Ποντιακά Πρωτοχρονιάτικα κάλαντα συναντούμε σημαντικές παραλλαγές, με σημαντικότερες αυτές της Γαράσαρης. Όλοι σχεδόν οι στίχοι είναι αφιερωμένοι στην υπό Τούρκικη κατοχή Κωνσταντινούπολη. Μεταβάλλοντας το χαρμόσυνο μήνυμα της έλευσης της νέας χρονιάς, σε θρήνο και μοιρολόι.
Σε μερικά χωριά, καβαλώντας κλαδιά από μηλιά, έμπαιναν στο σπίτι φωνάζοντας…
«Χριστούγεννα και κάλαντα και Φώτα και καλός καιρός και καλοχρονία και καλοκαρπία και να ζουν ο πατέρας και η μητέρα και όλοι οι σπιτικοί».
Στην Τραπεζούντα τα παιδιά, κρατώντας πολύχρωμα φανάρια έψελναν: «Αρχιμηνιά, κι αρχή χρονιά, κι αρχή καλός μας χρόνος».