Οι Πόντιοι ονόμαζαν «Κάλαντα» την 1η Ιανουαρίου, ενώ στα Ποντιακά ο Ιανουάριος ονομάζεται «Καλαντάρτς». Ο πρώτος μήνας της χρονιάς ήταν «φορτωμένος» με έθιμα πολύ αγαπητά και συνδεδεμένα µε το Δωδεκαήμερο.
Έρθεν ο νεόχρονος και εδέβεν ο παλαιόχρονος…
Ονομασίες του Ιανουαρίου
Ο μήνας Ιανουάριος, σε διάφορες περιοχές του Πόντου, έφερε και διαφορετικές ονομασίες:
- «Καλαντάρτς» λεγόταν στη Σάντα, στην Τραπεζούντα και την Χαλδία.
- «Καλαντάρης» λεγόταν στην Ινέπολη, την Κερασούντα, την Οινόη και τη Σινώπη.
Ενώ είχαν πολλές παράγωγες λέξεις με πρώτο συνθετικό τη λέξη «κάλαντα», όπως «καλαντάρα» ή «καλαντίτζα», για ζώα που γεννήθηκαν τη πρώτη ημέρα του Ιανουαρίου.
«Ας ση Χριστού ους τα κάλαντα και ως τα φώτα βρέχει…
και πώς να εφτάμε μουχαπέτ’, κανείς καρδίαν ‘κ’ έχει»
Ο παραπάνω στίχος φανερώνει τα καιρικά φαινόμενα της εποχής, που επικρατούσαν στον Εύξεινο Πόντο. Τον χειμώνα το τσουχτερό κρύο και το χιόνι έδιναν στους ανθρώπους τη δυνατότητα για συνεύρεση και γλέντι σε σπίτια συγγενών και φίλων.
Πρωτοχρονιά
Την Πρωτοχρονιά (1η Ιανουαρίου) δεν επιτρεπόταν σε κανένα η είσοδος στο σπίτι, προτού µπει ο παπάς για να κάνει αγιασμό. Αυτές τις ημέρες δεν έδιναν φωτιά έξω από το σπίτι, ενώ τα κορίτσια ψαλίδιζαν τις άκρες των μαλλιών τους για να αυξηθούν περισσότερο. Ακόμη πίστευαν ότι τη Πρωτοχρονιά δεν έπρεπε κανείς να κλαίει, γιατί θα έκλαιγε κατά τη διάρκεια όλου του χρόνου.
- Στη Σάντα πίστευαν ότι εάν έπεφτε Σάββατο η πρώτη ημέρα του Ιανουαρίου, αυτό θα σήμαινε πολλά σάβανα, δηλαδή πολλούς θανάτους.
- Στο Ακ Δαγ Ματέν αντί για βασιλόπιτα έφτιαχναν βουτυρόπιτα, χωρίς νόμισμα.
- Στα Σούρμενα συνηθιζόταν το ποδαρικό στα σπίτια, την 1η Ιανουαρίου. Λέγαν μάλιστα την παρακάτω ευχή. Ενώ σκόρπιζαν μέσα στο σπίτι φασόλια, καλαμπόκι, φουντούκια και άλλους ξηρούς καρπούς, για το καλό του χρόνου:
«Κάλαντα – κάλαντα καλώς τον Καλαντάρη
αγούρ’ παιδία και θελυκά μουσκάρια,
έρθεν ο νεόχρονος και εδέβεν ο παλαιόχρονος»
Έθιμα του Ιανουαρίου
Ένα έθιμο που ήταν πολύ αγαπητό στον Πόντο, συνδεδεμένο µε το Δωδεκαήµερο και ιδιαίτερα την Πρωτοχρονιά, ήταν οι Μωµόγεροι. Τα Μωµογέρια άρχιζαν την Πρωτοχρονιά και παρατείνονταν περιοδικώς μέχρι και τις Απόκριες!
- Στη διάρκεια του Δωδεκαηµέρου εκτός από τους Μωμόγερους εμφανιζόντουσαν και τα Πίζηλα, δηλαδή οι καλικάτζαροι.
Σχετικά με τον Ιανουάριο, έχει διασωθεί ως τις μέρες μας και η παρακάτω παροιμία – φράση, που ειρωνεύεται όποιον έχει παράλογες απαιτήσεις και ζητάει παράκαιρα πράγματα:
«Καλανταρί αγγούρια» δηλαδή… Αγγούρια του Γενάρη!
Επίσης τον Ιανουάριο γινόντουσαν οι περισσότεροι γάμοι, γιατί τότε γύριζαν οι νέοι από την ξενιτιά και παράγγελναν στις αγαπημένες τους να τους περιμένουν.
«Καλαντάρτς και νέον έτος… κόρ’ θα παίρω σε οφέτος!»
Γιορτές του Ιανουαρίου
Κατά τον Ιανουάριο τιμούσαν ιδιαίτερα τις παρακάτω ημερομηνίες και γιορτές:
- 1 Ιανουαρίου: Αγίου Βασιλείου του Μέγα – Πρωτοχρονιά.
- 6 Ιανουαρίου: Θεοφάνεια ή Των Φώτων. Ήταν η τρίτη και τελευταία γιορτή του Δωδεκαημέρου.
- 7 Ιανουαρίου: Η Σύναξη του Ιωάννη του Προδρόμου.
- 8 Ιανουαρίου: Της Αγίας Δομνίκης ή Δόμνας.
- 17 Ιανουαρίου: Του Αγίου Αντωνίου. Σε διάφορα μέρη του Πόντου (Τραπεζούντα, Σάντα, Κρώμνη, Οινόη) η γιορτή «Τ’ Αγι’ Αντωνί», καθώς και η επόμενη «Τ’ Αθανασί» γιορτάζονταν με ιδιαίτερη ευλάβεια και θρησκευτική κατάνυξη.
- 18 Ιανουαρίου: Του Αγίου Αθανασίου.
- 20 Ιανουαρίου: Του Αγίου Ευθυμίου.
- 25 Ιανουαρίου: Του Αγίου Γρηγορίου.
- 30 Ιανουαρίου: Των Τριών Ιεραρχών.