Ο Καπετάν Ευκλείδης ήταν ένας από τους πιο φημισμένους οπλαρχηγούς του Ανατολικού Πόντου. Ο αντάρτης από τη Σάντα, που βρισκόταν πάντοτε στη πρώτη γραμμή του καθήκοντος.
Ο θρυλικός αντάρτης του Πόντου
Βιογραφία – Δράση
Ο Ευκλείδης Κουρτίδης γεννήθηκε στις 6 Ιουλίου 1887, σε ένα από τα επτά χωριά της Σάντας, το Ισχανάντων. Έλαβε μέρος σε πάρα πολλές μάχες και κατάφερε να γίνει το φόβητρο των Τούρκων, αλλά και η ελπίδα των κατοίκων της περιοχής.
Αυτό που τον έκανε ξεχωριστό ήταν ο ηγετικός του χαρακτήρας. Δεν φοβόταν τίποτα και βρισκόταν πάντα στη πρώτη γραμμή της μάχης. Το απαράμιλλο θάρρος του είχε ως αποτέλεσμα οι Σανταίοι να τον επιλέξουν ως αρχηγό τους, στον πόλεμο κατά των Τούρκων.
Ο αγώνας στα βουνά της Σάντας ανέδειξε μια νέα γενιά παλικαριών, που έγιναν θρύλος
Στις αρχές του 1918, με την αποχώρηση των Ρώσων, πάρθηκε η απόφαση για ένοπλη αντίσταση. Προκειμένου να αντισταθούν στους Τούρκους Τσέτες, οι οποίοι είχαν ως στόχο τους να αφανίσουν την Σάντα και γενικά το Ποντιακό στοιχείο. Για τον λόγο αυτό, ο Καπετάν Ευκλείδης μαζί με άλλους 30 Σανταίους ήρθαν σε επαφή με το Σωματείο «Ένωσις» της Τραπεζούντας και οπλίστηκαν.
Από τη Τραπεζούντα έφτασε στη Σάντα ο απεσταλμένος του Σωματείου, ο Θεοδόσης Χειμωνίδης. Ο οποίος πραγματοποίησε γενική συνέλευση με σκοπό τη συγκρότηση «Κεντρικής Επιτροπής Άμυνας». Πρόεδρος της ορίστηκε ο Χειμωνίδης, γενικός οπλαρχηγός ο Γιάννης Σπαθάρος, με βοηθούς τους Αβραάμ Καλαιτζίδη, Χρήστο Σαβαστίδη και Ευκλείδη Κουρτίδη.
Ο Καπετάν Ευκλείδης ήταν ο οπλαρχηγός των Ισχανταίων, με βοηθούς το Γεώργιο Γωνιάδη και τον Περικλή Κουφατσή.
Με τον πολεμικό αέρα να φυσάει επάνω από τα χωριά της Σάντας, οι καλά οπλισμένοι αντάρτες του Καπετάν Ευκλείδη (περισσότεροι από 200 άντρες) έσκαψαν χαρακώματα, που τα φύλαγαν μέρα νύχτα, αλλάζοντας φρουρές. Με διαταγή να ρίξουν 3 τουφεκιές ως σύνθημα, σε περίπτωση που θα εμφανιζόταν ο εχθρός.
Μάχη της Μάγαρας
Στις αρχές Σεπτεμβρίου του 1921, εκατό αντάρτες ταμπουρώθηκαν στη Μάγαρα (Μεγάλη Σπηλιά) μαζί με 300 γυναικόπαιδα από τη Σάντα, προκειμένου να γλυτώσουν από το Τούρκικο μένος.
Οι Τούρκοι του Σουλεϊμάν Κάλφα * τους επιτέθηκαν και ζήτησαν να παραδοθούν. Ο Δημήτριος Τσιρίπς, υπαρχηγός του Ευκλείδη, βγήκε και φώναξε πως δεν παραδίδονται. Μια σφαίρα όμως τον χτύπησε στο κεφάλι και τον σκότωσε. Έτσι χάθηκε ο ένας από τους δυο γενναίους αρχηγούς των ανταρτών της Σάντας.
Ο Καπετάν Ευκλείδης μόλις είδε πως σκοτώθηκε ο υπαρχηγός του, μεταχειρίστηκε το παρακάτω τέχνασμα:
Δέκα παλικάρια είχαν πιστόλια των 10 φυσιγγίων. Τα πιστόλια αυτά ήταν αυτόματα και όταν πυροβολούσε κανείς με αυτά, έδινε την εντύπωση πολυβόλου. Διέταξε λοιπόν ο Καπετάν Ευκλείδης στα παλικάρια του να ρίξουν με τα πιστόλια, ο ένας μετά τον άλλον. Για να προκαλέσει στους Τούρκους την εντύπωση που ήθελε.
Μόλις βρόντηξαν τα πιστόλια, οι Τούρκοι πίστεψαν ότι ήταν πολυβόλα και τα έχασαν! Κατόπιν ακούστηκε και ο τρομερός βρόντος δύο χειροβομβίδων αντάρτικης κατασκευής. Όλα αυτά κλόνισαν το ηθικό των Τούρκων.
Η σφαγή των νηπίων της Σάντας
Η οργή όμως των Τούρκων ήταν μεγάλη. Ήθελαν να εξαφανίσουν, πάση θυσία, από τη Σάντα το Ποντικό στοιχείο. Στις 11 Σεπτεμβίου του 1921 δόθηκε σκληρή μάχη στα βουνά της Σάντας. Όλη τη μέρα οι αντάρτες, με μπροστάρη τον Καπετάν Ευκλείδη, πολεμούσαν με όλη τους την ψυχή ενάντια των Τούρκων.
Το βράδυ η μάχη σταμάτησε προσωρινά, με τους αντάρτες, όμως, να προβληματίζονται, καθώς δεν είχαν πολεμοφόδια για την επικείμενη αυριανή μάχη. Έτσι, αποφάσισαν να δραπετεύσουν. Υπήρχε, όμως, κίνδυνος με τα μικρά παιδιά. Φοβόντουσαν μήπως το κλάμα τους προδώσει, στους Τούρκους, το σημείο που βρισκόντουσαν. Τότε πάρθηκε μια γενναία απόφαση…
Δόθηκε εντολή τα γυναικόπαιδα να συγκεντρωθούν έξω από τη σπηλιά, χωρίς να κάνουν θόρυβο, για να μην τους ακούσουν οι Τούρκοι. Τότε τους ανακοινώθηκε μια σκληρή απόφαση… να σφάξουν τα παιδιά τους… Έτσι και έγινε, 7 παιδιά σφαγιάστηκαν για να προστατέψουν 300 ψυχές.
Μια από τις δραματικές στιγμές του αντάρτικου της Σάντας, αλλά και των Ποντίων γενικότερα
Η απόφαση ήταν σκληρή, αλλά ήταν η μόνη λύση για τη σωτηρία. Η σφαγή των νηπίων της Σάντας ήταν μια από τις συγκλονιστικές αποδείξεις του δράματος των Σανταίων.
Την επομένη ημέρα, οι Τούρκοι αντίκρισαν το θέαμα και τρομοκρατήθηκαν. Πίστευαν πως δεν θα έπρεπε να συνεχίσουν την αναζήτηση των Σανταίων, καθώς δεν επρόκειτο να τους πιάσουν ζωντανούς, όπως ήθελε η πολιτεία. Πίστευαν πως «οι άνθρωποι που σκοτώνουν τα παιδιά τους δεν πιάνονται ζωντανοί». Έτσι, οι παιδικές ψυχές που χάθηκαν, ήταν οι σωτήρες των υπολοίπων…
Ερχομός στην Ελλάδα – Θάνατος
Με την ανταλλαγή το 1922, οι Τούρκοι δεν του επέτρεψαν να φύγει. Έτσι ο Καπετάν Ευκλείδης Κουρτίδης συνέχισε τον αγώνα του έως το 1924, οπότε και έφυγε για την Ελλάδα. Εγκαταστάθηκε στο χωριό Νέα Σάντα του Κιλκίς. Αρνούμενος να εξαργυρώσει τους αγώνες και τη φήμη του, ασχολήθηκε με τη κτηνοτροφία.
Στις 10 Φεβρουαρίου του 1937, ο θρυλικός αντάρτης του Πόντου άφησε τη τελευταία του πνοή. Όταν έπεσε από το κάρο του και τον ποδοπάτησαν τα άλογα του.
Η αγάπη του Καπετάν Ευκλείδη για τη πατρίδα, το ήθος του και η απαράμιλλη παλικαριά του, έγινε τραγούδι:
«Σαπάν Μούσα, Σείτ Αγάς,
Κάλφας ο Γιομουρέτες,
ετρόμαζαν που άκουγαν
Ευκλείδης ο Σαντέτες»
* Σουλεϊμάν Κάλφας, ένας από τους αρχηγούς των Τούρκων Τσετέδων.
Διαβάστε επίσης: Η σφαγή των νηπίων της Σάντας
Πηγές: «Εγκυκλοπαίδεια Ποντιακού Ελληνισμού» – «Εγκυκλοπαίδεια του Πόντου» έκδοση της εφημερίδας «Ένωση Ποντίων»