Στον Πόντο, ο ερχομός του Μαρτίου σηματοδοτούσε ταυτόχρονα και τον ερχομό της πιο όμορφης εποχής του χρόνου, της Άνοιξης. Παρά το γεγονός ότι συμπεριφερόταν πολλές φορές ως χειμωνιάτικος μήνας, με τα κρύα και τα χιόνια του, εξευμενιζόταν από τη λαϊκή αντίληψη ως προπομπός της άνοιξης και της καλοκαιρίας.
O Μάρτης ο Πεντάγνωμος…
Ονομασίες – Εκφράσεις
- Μάρτης ονομαζόταν: Στη Κερασούντα, στην Οινόη και στην Ινέπολη.
- Μάρτ’ς ονομαζόταν: Στη Τραπεζούντα, στην Σάντα, στα Κοτύωρα και στη Χαλδία.
Στον Πόντο, κατά περιοχές, υπήρχαν αποκλείσεις και διαφορές σε ονομασίες και πράγματα. Έτσι, οι Πόντιοι, είχαν διάφορες εκφράσεις και για τον μήνα Μάρτιο:
- Στα Σούρμενα έλεγαν: «Μη κουρφίζητε τον Μάρτ’ ατός έχ πολλά ενιάτ‘».
- Στο Σταυρίν έλεγαν: «Έρθεν ο Μάρτς αγέλαστον και ο θεοχάλαστον».
- Στην Ινέπολη τον αποκαλούσαν: «O Μάρτης ο Πεντάγνωμος»
Ο Μάρτιος χαρακτηριζόταν ως «Πεντάγνωμος» διότι άλλαζε καιρική γνώμη ακόμα και μέσα στην ίδια μέρα.
«Ο Μάρτ’ς φέρ’ τα χελιδόνια, κελαηδούν και λύν’ τα χιόνια»
Παροιμίες
Ο Μάρτιος ήταν ένας μήνας πάντα… άτακτος, ζωηρός, ασυνεπής και εκδικητικός. Αυτή την ασταθή συμπεριφορά την υπογράμμιζαν με σοφία και παροιμίες, όπως το παρακάτω:
«Ο Μάρτης κι αν μαρτεύκεται, καλοκαιρίας μυρίζει… κι όταν παραχολάσκεται, τον Κούντουρον διαβαίνει»
Το ρήμα «Μαρτεύκομαι» το χρησιμοποιούσαν στα Κοτύωρα και σημαίνει ότι κάποιος «κάνει τα Μαρτιάτικα του», δηλαδή «κάνει ότι του κατέβει».
Παρ’ όλες όμως τις αστάθειες που είχε ο Μάρτιος, ο λαός τον υποδεχόταν με χαρά και ανακούφιση, διασκεδάζοντας τις κρυάδες και τις αταξίες του. Γιατί ήδη είχαν μεγαλώσει οι μέρες, ενώ η αλλαγή του καιρού προς την καλοκαιρία, γινόταν όλο και περισσότερο αισθητή.
«Αρ έρθεν και η Άνοιξη, αίχτρια και καλωσύνια,
ήλεν αργεύ’ να βασιλεύ’, τρανύν’νε τα ημέρας»
Καθώς έλιωναν τα χιόνια στα βουνά και «τ’ ορμία σελοκόφκουν» (πλημμύριζαν τα ποτάμια), άρχιζε η φύση να ζωντανεύει και να δείχνει τα πρώιμα κάλλη της, φορώντας τα Μαρτιάτικα στολίδια της. Μέσα σ’ αυτό το θεσπέσιο περιβάλλον και τη γόνιμη αφύπνιση της Ποντιακής χλωρίδας, χαιρόντουσαν και συνυπήρχαν τα ζωντανά μαζί με τον άνθρωπο:
«Τα ζά εβγαίν’νε ‘ς ση βοσκήν, θερία ‘ς σο κυνήγι.
Όλια τη γης τα πλάσματα, σύρκουν και ζευγαρών’νε…»
«Ο Μάρτ’ς θα φέρ’ την Άνοιξην, κι Απρίλτ’ς τα μανουσάκια,
κ’ έμορφον ο Καλομηνάς, λογιών – λογιών τσιτσιάκια»
«Άνοιξη και Θεού χαρά, τα δέντρα όλια ανθούνε,
τα πουλόπα σα κλαδία, ζευγάρια κελαηδούν’νε»
Προλήψεις για τον Μάρτιο
Όπως για όλους τους μήνες του έτους, έτσι και για τον Μάρτιο οι Πόντιοι (με τις λαϊκές τους δοξασίες, φόβους και δεισιδαιμονίες) είχαν διάφορες προλήψεις για τον μήνα Μάρτιο…
- Κατά τη διάρκεια του χειμώνα, δεν ανέφεραν ποτέ το όνομα του «Μαρτίου». Διότι όποιος το έκανε, το επόμενο καλοκαίρι θα έβλεπε πολλά φίδια…
- Με τις πρώτες ηλιαχτίδες του Μαρτίου απέφευγαν το ανεπιθύμητο μαύρισμα. Ιδιαίτερα οι κοπέλες, οι οποίες φρόντιζαν πάντοτε να είναι ασπριδερές και αφράτες. Για το λόγο αυτό φορούσαν στον καρπό του δεξιού τους χεριού «τον Μάρτη», το αποκαλούμενο και «Ζουλιχτόν Ράμμαν» (από κόκκινες και άσπρες κλωστές), για να μην τις κάψει ο ήλιος.
- Ο Μάρτιος έδινε το όνομα του, σε όσα ζώα γεννιόντουσαν κατά την διάρκεια του. Π.χ. έλεγαν «Μαρτέσ‘ μουσκάρ‘».
- Πίστευαν πως ότι φυτέψεις κατά τον μήνα Μάρτιο, αυτό θα ευδοκιμήσει.
- Όταν ήθελαν να προειδοποιήσουν τους νοικοκύρηδες, οι οποίοι βιαζόντουσαν να αρχίσουν τις αγροτικές και άλλες διάφορες εργασίες τους, παρασυρόμενοι από τις αίθριες ημέρες (τα καλά ημέρας), έλεγαν:
«Μη κουρφίζετεν τον Μάρτ,’ ατός έχ πολλά ινιάτ’»
Οι γιορτές του Μαρτίου
Τον Μάρτιο στον Πόντο τιμούσαν ιδιαίτερα τις παρακάτω ημερομηνίες και γιορτές:
- 9 Μαρτίου: Γιορτή των Αγίων Τεσσαράκοντα Μαρτύρων.
- 25 Μαρτίου: Ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου. Την ημέρα αυτή την γιορτάζαν με ιδιαίτερη μεγαλοπρέπεια, όπως και στην υπόλοιπη Ελλάδα. Συνήθιζαν την μέρα αυτή να τρώνε ψάρια και ιδιαίτερα χαψία, τα οποία αφθονούσαν στη θάλασσα του Εύξεινου Πόντου. Στις εκκλησίες, στους πιστούς τη μέρα αυτή μοίραζαν μανουσάκια (άγριες βιολέτες, μενεξέδες). Μετά το 1821, η γιορτή του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου συνδυάσθηκε και με την επέτειο της επανάστασης του 1821.
- 29 Μαρτίου: Της Οσίας μητρός Μαρίας της Αιγυπτίας.