Ένα από τα έθιμα που ανταποκρίνονται στο βαθύ θρησκευτικό συναίσθημα του Ποντιακού λαού είναι και η νηστεία. Επομένως εκείνο που εξαρχής πρέπει να τονισθεί σύμφωνα με το πνεύμα και τις αρχές της Αγίας Γραφής, είναι η τήρηση των αρχών της νηστείας.
Με σοβαρότητα και σεβασμό τηρούσαν στον Πόντο τη νηστεία
Μεγάλη Σαρακοστή
Η Μεγάλη Σαρακοστή άρχιζε από τη Καθαρά Δευτέρα ή «Σαχταροδευτέρα», που ονομαζόταν έτσι από τη χρήση της στάχτης (σαχτάρ) για τον σχολαστικό καθαρισμό των μαγειρικών σκευών.
Από την αρχή της ημέρας έβραζαν νερό σε μεγάλο χάλκινο σκεύος, έβαζαν μέσα αρκετή στάχτη για να κάνουν την «κατενήν» και να πλύνουν – απολυμάνουν σχολαστικά όλα τα σχετικά σκεύη με τη παραγωγή και κατανάλωση των τροφίμων. Συνήθιζαν μάλιστα να έχουν διπλά σκεύη (ιδίως τα ξύλινα) για να χρησιμοποιούν το ένα για νηστίσιμα φαγητά και το άλλο για αρτύσιμα.
Πίστευαν πως τα «μαντζιριγμένα» (αρτυμένα) σκεύη δεν μπορούν να καθαριστούν από το λίπος που έχει εμποτιστεί στο ξύλο, όσο και αν πλυθούν! Για το λόγο αυτό τα σήκωναν αυτή την περίοδο ψηλά στα ντουλάπια, για να τα χρησιμοποιήσουν ξανά μετά την νηστεία. Γι’ αυτό αυτή την περίοδο άκουγε κανείς παντού τους γανωματήδες να διαλαλούν την ειδικότητά τους και να κάνουν χρυσές δουλειές!
Ότι αρτύσιμα φαγητά υπήρχαν από την προηγουμένη (απομεινάρια) τα έδιναν στις φτωχές Τουρκάλες. Που για το λόγο αυτό γύριζαν τις γειτονιές και μάζευαν ότι έβρισκαν. Η Κυριακή της Τυρινής ήταν για αυτές μέρα πανήγυρης (μπαϊράμ) αφού τα ειδικά δοχεία που κουβαλούσαν γέμιζαν, χωρίς κανένα διαχωρισμό, από το περιεχόμενο ολόκληρης κατσαρόλας, από πίτες και από γλυκίσματα!
Η Νεστεία στον Πόντο
Η Νηστεία ή «Νεστεία» αυτή την εποχή ήταν αυστηρότατη για όλους. Αυστηροί και ασυμβίβαστοι φύλακες του εθίμου ήταν κυρίως οι γιαγιάδες (οι καλομάνες) και στη συνέχεια οι μανάδες. Σχετική με την αυστηρότητα τήρησης της νηστείας είναι η άρνηση χορήγησης αρτυμένης τροφής ακόμα και σε αρρώστους.
Περιορισμός υπήρχε μερικές ημέρες στην κατάλυση ακόμα και λαδιού
Σε όποια αμφιβολία ρωτούσαν τον ιερέα της ενορίας τους, «Πάτερ, οσήμερον ελάδ’ φαΐζ;». Δηλαδή, πάτερ επιτρέπεται σήμερα η κατάλυση λαδιού; Οι γιαγιάδες παρεξηγούσαν ακόμα και αυτή την ερώτηση!
Η νηστεία επιβαλλόταν ακόμη και στα μικρά παιδιά, εκτός των βρεφών. Για το σκοπό αυτό επιστρατευόταν ο «Κουκαράς», τον οποίο κρεμούσαν στο ταβάνι.
Πρώτη εβδομάδα της νηστείας
Οι γυναίκες στον Πόντο την πρώτη εβδομάδα των νηστειών απείχαν τελείως από το φαγητό. Μόνο την Τετάρτη μετά τη λειτουργία και το βράδυ μετά την ακολουθία έτρωγαν, για να συνεχίσουν μέχρι και το Σάββατο των Αγίων Θεοδώρων. Γι’ αυτό και η περίοδος της πρώτης εβδομάδας των νηστειών λεγόταν «Αεθοδώρισμαν» ή «Θοδώρισμαν».
Οι μικρές κοπέλες (τα κορτσόπα) κρατούσαν αυστηρά αυτή τη νηστεία. «Θοδώριζαν» για 7 συνεχόμενα χρόνια, ώστε να καλοπαντρευτούν!
Στο τέλος της εβδομάδας γινόταν ανταλλαγή δώρων κυρίως μεταξύ των μνηστευμένων. Το αγόρι έστελνε στην καλή του μέσα σε ένα μεγάλο ταψί απ’ όλα τα καλά. Κρεμμυδόπιτες, λαβάσια, χαλβά, διάφορα φρούτα και ξηρούς καρπούς. Η κοπελιά από την άλλη, έστελνε και εκείνη τα δώρα της με όλα τα καλά και με ένα ζευγάρι (το λιγότερο) κάλτσες.
Αυστηρότατες μέρες νηστείας σε όλη τη διάρκεια της Μεγάλης Σαρακοστής ήταν οι: Δευτέρα, Τετάρτη και Παρασκευή. Με αποκορύφωμα τη Μεγάλη Εβδομάδα και ιδίως τη Μεγάλη Παρασκευή.