Η Ποντιακή κοινωνία ήταν πατριαρχική, γι αυτό και η θέση του πατέρα ήταν πάντα κυρίαρχη και καταλυτική. Ο ρόλος του πατέρα ήταν σημαντικός, γιατί αυτός ήταν ο αρχηγός της οικογένειας. Ο αδιαμφισβήτητος προστάτης της συζύγου και ιδιαίτερα των παιδιών του.
Ο πατέρας είναι ο στυλοβάτης της υγιούς κοινωνίας
Ο Κύρης – Ο Πάπας
Ο πατέρας της Ρωμιοσύνης όπως και η μάνα, είναι το δίπτυχο του Ελληνικού πολιτισμού. Πάνω στον οποίο αναπτύχθηκαν οι ανθρώπινοι κανόνες ενός οικογενειακού και κοινωνικού μεγαλείου.
Στη Ποντιακή γενεαλογία κυριαρχούσε το άρρεν. Ο πατέρας ήταν και είναι ο τροφός, ο παιδαγωγός και ο παραγωγός μιας αναγεννητικής και προοδευτικής πορείας. Το σύμβολο και η εικόνα του σεβασμού και του θαυμασμού. Ο συνδετικός κρίκος της μιας γενιάς με την άλλη…
Ιδιαίτερα στη Ποντιακή ηθογραφία το αξιοσέβαστο του πατέρα ενυπάρχει μέσα στη γλωσσική ιδιαιτερότητα, μιας και τον πατέρα τον προσφωνούσαν με την αρχαία λέξη «ο Κύρη μ΄» (ο Κύριος μου). Ο πατέρας «Κύρ’τς» συναντάτε σε ορισμένα μέρη του Πόντου, όπως στην Αργυρούπολη, με την επίσης αρχαία λέξη «ο πάπας» (ο πατέρας).
Η πατρική ιδιότητα ή η νομική όπως εμφανίζεται σήμερα η πατρότητα, λεγόταν «Κυρότε»
Ο πατέρας στη Ποντιακή αντίληψη ήταν η προσωποποίηση της εργασίας και της δημιουργίας. Ήταν ταυτισμένος με τον ρόλο που του επιφύλαξε η «πρωτόπλαστη κατάρα». Δηλαδή να κοπιάζει σε όλη του τη ζωή συντηρώντας και μεγαλώνοντας παιδιά του. Τα παιδιά του επίσης ακολουθώντας το κοινωνικά επιτρεπτό, θα έπρεπε να τον μοιάσουν και να γίνουν καλύτερα από αυτόν.
Ο πατρικός σεβασμός ήταν απαραίτητος και αναγκαίως, με τα πλαίσια της κριτικής να είναι αυστηρά: «Τον κύρ’ν ατ’ που ‘κι σαεύ, τον Θεόν πα ‘κι σαεύ’».
Ποντιακές εκφράσεις
Ο λαϊκός στίχος είναι αποκαλυπτικός όσον αφορά την σχέση αίματος και αγάπης του παιδιού προς τον πατέρα και αντίστροφα.
Τα ψυχικά χαρίσματα ή τα ελαττώματα του πατέρα, ακολουθούσαν και τα παιδιά του. Την υπόσχεση του παιδιού προς τον πατέρα, με διάχυτη την αγωνία να τον μοιάσει και να γίνει όμοιος του, εκφράζει και το λαϊκό τραγούδι:
Ο κύρη μ’ έτον χοβαρτάς, κ’ εγώ είμ’ το παιδίν ατ’,
Θ’ εφτάγω τα δουλείας ατ’, να παίρω την ευχήν ατ’!
Πολλές φορές όμως συνέβαινε και το αντίθετο, όπου το μήλο δεν έπεφτε κάτω από τη μηλιά. Και πάλι το λαϊκό τραγούδι, με τρόπο απορριπτικό και σαρκαστικό, υπογράμμιζε το γεγονός:
Ο κύρη σ’ έτον χοβαρτάς κι η μάνα σου φραντάλα,
πώς εγροίξαν κ’ εποίκανε άμον εσέν παλάλα…
Η κοινωνική ηθική όμως ήταν πολλές φορές πολύ αυστηρή όταν τα παιδιά δεν ανταποκρίνονταν στο μεγάλο χρέος να γεροκομήσουν τον πατέρα τους. Η πατρική αγάπη του Αινεία, που κουβάλησε τον ανήμπορο πατέρα του στους ώμους του, λειτουργούσε ως αυτονόητη πράξη αγάπης προς τον πατέρα.
Η μεγάλη αγάπη του παιδιού προς τον πατέρα επιβεβαιώνεται στο ακριτικό Ποντιακό τραγούδι «Τη Τρίχας το γεφύρ’». Όπου ο πρωτομάστορας δεν τολμάει να σκεφθεί ότι μπορεί να κάνει κακό στον Κύρη του:
Αν δίγω σε τον κύρη μου, άλλο κύρην πα ‘κ’ έχω
Ακόμα και στις ερωτικές σχέσεις των νέων, η ιδιότητα του πατέρα παίζει καθοριστικό ρόλο. Αυτός έχει τον τελευταίο λόγο προκειμένου να ολοκληρωθεί ένα προξενιό. Πολλές φορές ο γαμπρός προσεγγίζει παρασκηνιακά τον πεθερό, για να τον κερδίσει. Και βέβαια ενημέρωνε κατάλληλα και την καλή του:
Εγώ την μάνα σ’ είπα ‘το, εσύ πέ’α τον κύρη σ’,
εκείνος εν’ καλόκαρδος ‘κι χαλάν το χατίρ’ ισ’..!
Όταν όμως ο πατέρας της κοπέλας αρνείται την αποδοχή του γαμπρού, τότε δέχεται την κατάρα του:
Ανάθεμα, ανάθεμα, κόρη τ’ εσόν τον κύρη,
ντο υποφέρ’ ολίγα είν’, κι άλλα πολλά να σύρει!
Αυτή μεγάλη αγάπη του πατέρα για τα παιδιά και αγάπη των παιδιών για τον πατέρα, διανύει μια διαχρονική πορεία στον ιστορικό Πόντο. Μέχρι την ημέρα του ξεριζωμού και τις προσφυγιάς.