Όπως για όλους τους Ορθόδοξους λαούς σε όλο τον κόσμο, έτσι και για τον Ποντίους, το Πάσχα και οι ημέρες της Μεγάλης Εβδομάδας ήταν σημείο αναφοράς. Καθώς μέσα από το θρησκευτικό συναίσθημα, εκδηλωνόταν και το εθνικό συναίσθημα τους.
Τα Πασχαλινά έθιμα του Ποντιακού Ελληνισμού
Γιορτή των γιορτών
Μεγάλο και ισχυρό είναι το θρησκευτικό ένστικτο που χαρακτηρίζει τον Ποντιακό Ελληνισμό. Για τους Ποντίους εκείνα τα χρόνια, το Πάσχα δεν ήταν μόνο μια θρησκευτική γιορτή, αλλά συνάμα και εθνική. Καθώς στις μεγάλες γιορτές της Χριστιανοσύνης είχαν την ευκαιρία να συγκεντρώνονται όλοι μαζί και να σφυρηλατούν τους φυλετικούς δεσμούς που τους συνέδεαν.
Το Πάσχα και ειδικότερα η Λαμπρή όπως αποκαλούν οι Πόντιοι την Ανάσταση, είναι η μεγάλη γιορτή του Ελληνισμού. Ειδικά για τους Ποντίους ήταν «η γιορτή των γιορτών».
Μεγάλη Εβδομάδα – Εβδομάδα των Παθών
Η Μεγάλη Εβδομάδα είχε ιδιαίτερη σημασία για τους Έλληνες του Πόντου. Καθώς συνδεόταν άμεσα με τον θάνατο και την προσδοκία της Ανάστασης. Τις ημέρες αυτές οι μαλωμένοι μόνιαζαν και το θρησκευτικό μήνυμα του Θείου δράματος έβρισκε εμπράγματη εφαρμογή.
- Τη Μεγάλη Δευτέρα, με την Ακολουθία του Νυμφίου οι πιστοί έμπαιναν σε πνεύμα πλήρους κατάνυξης, συγχώρεσης και εγκράτειας. Το πένθος επισκίαζε κάθε σπιτικό και οι εκκλησίες γέμιζαν μέρα με τη μέρα όλο και περισσότερο.
- Τη Μεγάλη Πέμπτη ή αλλιώς «Κόκκινη Πέμπτη», οι Πόντιοι πήγαιναν στη πρωινή Θεία Λειτουργία προκειμένου να λάβουν «Σώμα και Αίμα Χριστού». Την ημέρα αυτή οι γυναίκες έβαφαν τα αυγά. Μάλιστα πήγαιναν αυγά στην εκκλησία, τόσα όσα και τα μέλη της οικογένειας τους (συν 2, για τη Παναγία και το σπίτι).
Επίσης την Μεγάλη Πέμπτη έψηναν και τα τσουρέκια. Μάλιστα σε κάποιες περιοχές του Πόντου οι νοικοκυρές έφτιαχναν τα «Κερκέλια», ένα είδος παραδοσιακού κουλουριού. Αυγά δεν έβαφαν και δεν ζύμωναν τσουρέκια οι πενθούντες. Φρόντιζαν όμως να τους προμηθεύσουν οι συγγενείς ή οι γείτονες τους. Τσουρέκια και αυγά έδιναν και στους Μουσουλμάνους. Οι οποίοι ανταπέδιδαν την προσφορά κατά το Μπαϊράμι τους, δίνοντας μπακλαβάδες και άλλα γλυκίσματα στους Χριστιανούς.
Αξίζει να σημειωθεί πως τη Μεγάλη Πέμπτη πήγαιναν στην εκκλησία για να ακούσουν τα Δώδεκα Ευαγγέλια και Μουσουλμάνες, κρυφά από τους άντρες τους. Χωρίς να είναι κρυπτοχριστιανές, πίστευαν στις θεραπευτικές ιδιότητες του ακούσματος των Δώδεκα Ευαγγελίων.
- Τη Μεγάλη Παρασκευή τα Θεία Πάθη έφταναν στη κορύφωση τους. Η ημέρα του Επιταφίου είχε τον ίδιο πένθιμο χαρακτήρα όπως και στις υπόλοιπες περιοχές του Ελληνισμού. Νεαρά κορίτσια στόλιζαν (με πυξούς και μυρτιές, που βρίσκονται σε αφθονία στον Πόντο) από νωρίς τον Επιτάφιο, ψάλλοντας τα Εγκώμια. Ενώ μετά την Ακολουθία του Επιτάφιου οι εκκλησίες έμεναν ανοιχτές όλη νύχτα.
- Το Μεγάλο Σάββατο ήταν μια μέρα που έπρεπε να γίνει «το άλλαγμαν». Όλοι έκαναν μπάνιο, έβαζαν καθαρά και πολλές φορές καινούργια ρούχα. Ενώ άλλαζαν σεντόνια και έπεφταν νωρίς για ύπνο.
Λαμπρή – Ανάσταση
Το βράδυ οι πιστοί ήταν έτοιμοι να υποδεχθούν την Ανάσταση με αγνή ψυχή. Η Ανάσταση δε γινόταν τα μεσάνυχτα όπως σήμερα, αλλά στις 3 τα ξημερώματα. Μια συνήθεια που απαντάται και στους Βυζαντινούς.
Κανείς δεν έφευγε μετά το «Χριστός Ανέστη»
Μικροί και μεγάλοι τσούγκριζαν (εντούναν) τα αυγά τους και εύχονταν ο ένας στον άλλον. Όπως σε όλη την Ελλάδα έτσι και στον Πόντο τα Πασχαλινά αβγά είχαν συμβολικό ρόλο. Εξάλλου οι Πόντιοι με αβγό «έκλειναν» το στόμα τους για τη νηστεία της Σαρακοστής και με αβγό το «άνοιγαν» το βράδυ της Ανάστασης.
Τη στιγμή της Ανάστασης δεν θα μπορούσαν να λείπουν και οι ήχοι από τα όπλα. Που διαλαλούσαν το χαρμόσυνο γεγονός της Ανάστασης. Οι πυροβολισμοί είχαν και εθνικό συμβολισμό…
Κυριακή του Πάσχα – Λαμπροήμερα
Την ημέρα της Λαμπρής (Κυριακή του Πάσχα) τα τραπέζια ήταν στρωμένα, αλλά όχι με αρνιά και μεζέδες που έχουμε συνηθίσει σήμερα. Το Πασχαλινό τραπέζι έμοιαζε περισσότερο με το Χριστουγεννιάτικο τραπέζι. Με βραστή κότα, φούστορον (παραδοσική Ποντιακή ομελέτα), κασέρι, παστουρμά (συνηθιζόταν στη Τραπεζούντα μόνο τη Λαμπρή). Την ημέρα αυτή έπιναν περισσότερο κρασί, μιας και τη Λαμπρή δεν έπιναν συνήθως το τσίπουρο.
Παρέες σε μικρές ομάδες, γυρνούσαν από σπίτι σε σπίτι με μια λύρα και ξεσήκωναν τους οικοδεσπότες να χορέψουν μαζί τους. Και κάπως έτσι ξεκινούσαν τα γλέντια που κρατούσαν τρεις ημέρες…
Οι Πόντιοι τις τρεις πρώτες ημέρες της Λαμπρής τις ονόμαζαν «Λαμπροήμερα»
Τα Λαμπροήμερα λοιπόν τα μαγαζιά των Ποντίων ήταν κλειστά. Αν σκεφτεί κανείς πως ιδίως στην Τραπεζούντα ένα μεγάλο μέρος των εμπορικών καταστημάτων ήταν σε Ελληνικά χέρια, όλη η πόλη βίωνε την αργία και την εορταστική ατμόσφαιρα της Λαμπρής.
Αυγομαχίες
Τέλος, ένα κλασικό έθιμο της Λαμπρής ήταν οι «Αυγομαχίες». Ένα έθιμο που πέρασε και στις παραδόσεις της σύγχρονης εποχής. Ο κόσμος γυρνούσε από σπίτι σε σπίτι, για να τσουγκρίζει τα βαμμένα αβγά.
Ιδιαίτερος ήταν ο τρόπος που προετοίμαζε ο καθένας τα αυγά με τα οποία θα διαγωνιστεί. Κάποιες φορές ζέσταιναν τη μύτη του αυγού στη στάχτη, για να δυναμώσει ή τρυπούσαν το αυγό, το άδειαζαν και κατόπιν το γέμιζαν με πίσσα. Άλλες φορές χρησιμοποιούσαν και αυγό «ταϊγάνας», δηλαδή φραγκόκοτας.
Η αναμέτρηση κρατούσε τρεις μέρες και συνήθως ανακηρυσσόταν και επισήμως πρωταθλητής. Σε κάποιες περιοχές του Πόντου συνέχιζαν τις Αυγομαχίες και του Αγίου Γεωργίου, όταν προηγείτο η Λαμπρή.