Στην εποχή μας οι κυοφορούσες γυναίκες έχουν κάθε φροντίδα και η γέννηση ενός νέου μέλους της οικογένειας γίνεται ομαλά και χωρίς προβλήματα, στα νοσοκομεία. Δεν ήταν όμως πάντοτε έτσι.
Ασ΄ σον Αϊ Λεφτέρ έρχουμαι…
Η μαμή και η εμπρομαμή
Πριν από 60-70 χρόνια οι γυναίκες γεννούσαν στο σπίτι ή στο χωράφι, χωρίς φροντίδα, χωρίς γιατρό, με τη μαμή μόνον. Αυτό συνέβαινε στην Ελληνική κοινωνία στον Ελλαδικό χώρο, αλλά και στον Πόντο.
Με τα πρώτα σημάδια του τοκετού καλούσαν τη μαμή με το σκαμνί της, «το σκαμνί τη μαμής». Κρατώντας το σκαμνί της η μαμή φώναζε μπαίνοντας στο σπίτι «Ασ΄ σον Αϊ Λεφτέρ έρχουμαι» (από τον Άγιο Ελευθέριο έρχομαι), καθώς ο Άγιος Ελευθέριος εθεωρείτο ο προστάτης των λεχώνων. Έκοβε τα νύχια της, τα απολύμανε με οινόπνευμα ή ρακή και έδινε εντολές στην εμπρομαμή.
Η μαμή με τη βοηθό της, την εμπρομαμή, εμψυχώνουν τη γυναίκα με αστεία, ευφυολογήματα και φράσεις όπως «και η μάνα σου υπέφερε και η Παναγία, έτσι πονάς και εσύ». Η εμπρομαμή σκούπιζε τον ιδρώτα, της έτριβε την πλάτη, πίεζε την κοιλιά της να βγει το ύστερο, πάντα όμως κάτω από τις εντολές της μαμής.
Η γέννηση
Όσο μεγαλώνουν οι ωδίνες του τοκετού, τα μέτρα αυξάνονται. Ανάβει μια λαμπάδα ίσα με το μπόι της ετοιμόγεννης στον Άγιο Ελευθέριο, τον Άγιο Γεώργιο και την Παναγία.
Όταν αργεί η γέννα συνεχίζουν με άλλα. Κόβουν στη μέση της γυναίκας ένα ψωμί ή αλάτι και το μοιράζουν στους φτωχούς. «Ζυάστε δύο οκάδας άλας και σταυρώστε το ΄ς σα μέσα ατ΄ς και δώστε ατο ΄ς σ΄ εφτωχούς». Στη φαρέτρα τους έχουν όμως και άλλα όπλα. Ρίχνουν από την καπνοδόχο ένα ωμό αβγό κάνοντας την ευχή…
Όπως σπάζει το κέλυφος του αβγού, έτσι να σπάσει και το νεογνό τον αμνιακό σάκο
Ειδικά στην περιοχή της Αργυρούπολης γέμιζαν τα παπούτσια του συζύγου με νερό και πότιζαν με αυτό την ετοιμόγεννη τρεις φορές:
«Βάλτε ΄ς αντρού ατ΄ς το ποστάλ΄ απέσ΄ νερόν και ποτίστε ατεν»
Κάτι αντίστοιχο με τα παπούτσια του συζύγου γινόταν και στα χωριά της Κρήτης. Όταν αργούσε να γεννήσει η γυναίκα, φώναζαν βγάλτε έξω από το σπίτι τα στιβάνια του αχαΐρευτου. Όταν όμως γεννούσε με το καλό, η γυναίκα του έλεγε βάλτε μέσα τα στιβάνια του, θα τον ξαναχρειαστώ τον αχαΐρευτο.
Όλα αυτά βέβαια με μια διάθεση παιδιάς και χαριτολογώντας…
- Έβαζαν τις κοτσίδες της μέσα στο στόμα της, για να μην μπορεί να πάρει ανάσα, να ζοριστεί και να γεννήσει. Σ΄ αυτό βέβαια υπάρχει μια λογική: να κάνει εμετό και να μεγαλώσει η διαστολή της μήτρας.
- Έκαιγαν τη σκούπα και την έβαζαν κάτω από τα πόδια της για να φύγουν οι μάγισσες, οι οποίες από ζήλεια εμπόδιζαν τον τοκετό.
Τίναγμα της εγκύου
Αν παρόλα αυτά τα γιατροσόφια αργούσε η γέννα, τότε έβαζαν σε εφαρμογή τα μεγάλα μέσα. Την έβαζαν σε ένα κιλίμι μέσα, το οποίο κρατούσαν 4 χειροδύναμες γυναίκες, και την κυλούσαν μέσα σε αυτό για να πάρει θέση το μωρό και για να φύγουν τα κακά πνεύματα.
Το τίναγμα της εγκύου όμως γινόταν στο χωριό μου την δεκαετία του ΄50 και με άλλον τρόπο. Την έβαζαν πάνω στο κάρο και την έτρεχαν τα άλογα στα κακοτράχαλα δρομάκια, μέχρι να κατέβει το παιδί και να γεννήσει η γυναίκα.
Πολλές φορές η μαμή έπαιρνε ράχη με ράχη την ετοιμόγεννη και έκανε απότομες κινήσεις, για να κατέβει το παιδί, ενώ επικαλούνταν συγχρόνως τη βοήθεια της Παναγίας και των Αγίων. Αν η γυναίκα ήταν βαριά, αυτό το έκανε ο άντρας της.
- Σε άλλα μέρη της Ελλάδας οι παρευρισκόμενες γυναίκες διάβαζαν την προσευχή του Αγίου Κυπριανού.
Τελευταία καταφυγή ήταν το τρόμαγμα της ετοιμόγεννης με πυροβολισμούς έξω από το παράθυρό της. Με αυτόν τον τρόπο καθώς τρόμαζε η γυναίκα, γεννούσε αμέσως. Οι πυροβολισμοί όμως έδιωχναν και τα «μάισσας» που εμπόδιζαν τη γέννηση.
Όταν οι ωδίνες διαρκούσαν πάνω από τρεις μέρες, τα μέτρα άλλαζαν μορφή. Την οδηγούσαν στο λουτρό για να χαλαρώσουν τα νεύρα. Τελευταία ελπίδα να πάνε όλα καλά ήταν η αφιέρωση πολύτιμων κοσμημάτων και υφασμάτων σε Αγίους και στην Παναγία.
«Σταυρώστε το ζωνάρ΄ν ατς ΄ς σα μέσα ατ΄ς και κρεμάστε το ΄ς ση Παναϊας τη Πονολύτρας την εικόναν»
Νεογέννητο βρέφος και έθιμα
Όταν πια γεννιόταν το παιδί έδεναν το κεφάλι της λεχώνας με μαντήλι, για να μην πάθει συμφόρηση από την εξάντληση. Το πρώτο της γεύμα είναι το «μαλέζ», ένας χυλός από αλεύρι. Το νεογέννητο το αλατίζουν για να γίνει γερό.
Στην αρχαία Σπάρτη το βρέφος το έλουζαν με κρασί
Το πασπαλίζει η μαμή με σκόνη από σαρακοφαγωμένο ξύλο, το οποίο είχε κοσκινιστεί, για να μην συγκαεί. Αν το μωρό ήταν πρόωρο, το λούσιμο γινόταν με χαμομηλόνερο και το τύλιγαν μέσα σε ξασμένο καθαρό μαλλί.
- Το ύστερο το θεωρούσαν ως κάτι το ιερό και το έθαβαν να μην το φάνε τα σκυλιά, το αποκαλούσαν «συντρόφ΄».
- Αν το παιδί που γεννήθηκε ήταν μεγάλο και η γυναίκα σκιζόταν, τότε έκαναν φούστορο ανάλατο και ζεστό πάνω σε πανί. το έβαζαν στα πονεμένα μέρη.
Τις επόμενες ώρες και μέρες οι συγγενείς κάνουν επισκέψεις με δώρα ζάχαρη, λουκούμια, χαλβάδες, ξερούς καρπούς.
Η βάφτιση γίνεται πολύ σύντομα και μέχρι τότε η μαία λούζει καθημερινά το βρέφος και πλένει τα σπάργανα. Η ανταμοιβή της είναι σαπούνι, για να μην είναι ματωμένα τα χέρια της στον άλλο κόσμο. Άλλα συνοδευτικά δώρα ήταν ορτάρια, ψωμί και λίγα γρόσια.
Αυτές οι μαμές της πρώτης γενιάς Ποντίων ξεγέννησαν όλες τις γυναίκες στην Ελλάδα μέχρι το τέλος σχεδόν της δεκαετία του ’60.
Δείτε επίσης: Η εγκυμοσύνη στον Πόντο
Γιώτα Ιωακειμίδου
Φιλόλογος