Το «Κοτσαγκέλ» είναι γαμήλιος Ποντιακός χορός και τραγούδι, ο οποίος χορευόταν κατά βάση στην περιοχή τους Καρς, στον Ανατολικό Πόντο. Με αυτόν τον χορό αποχωρούσαν οι καλεσμένοι για τα σπίτια τους.
Ο τελευταίος χορός της ιεροτελεστείας του Ποντιακού γάμου
Χορός του γάμου
Στα περισσότερα χωριά (αν όχι σε όλα) ήταν ο τελευταίος αποχαιρετιστήριος χορός στο τελετουργικό του Ποντιακού γάμου και προχωρούσε συνεχώς με γωνιώδεις ελιγμούς.
Κοντά στα ξημερώματα, την ώρα περίπου που βγαίνει η πούλια και αφού είχε τελειώσει ο γάμος, μια ομάδα γλεντζέδων συγγενών και φίλων, μαζί με τον λυράρη, χορεύοντας τον χορό «Κοτσαγκέλ», ξεκινούσε για τα σπίτια της γειτονιάς και αυτών που είχαν αποχωρήσει από τον γάμο.
Έτσι, όλο το «κομβόι» μαζί με τον γαμπρό και την νύφη περνούσε από όλα τα συγγενικά σπίτια και ίσως από όλα τα σπίτια του χωριού, όπου τους κερνούσαν. Σε κάθε σπίτι τραγουδούσαν και χόρευαν στην αυλή και κατόπιν ξεκινούσαν για άλλο σπίτι. Στο τέλος επέστρεφαν όλοι μαζί στο σπίτι του γαμπρού, όπου εκεί έδιναν πάλι τις ευχές τους στο νέο ζευγάρι πριν αποχωρήσουν από το γαμήλιο γλέντι.
Το «Κοτσαγκέλ» είναι χορός της γαμήλιας πομπής με ιδιαίτερη μελωδία
Το «Κοτσαγκέλ» είναι χορός μεικτός και τελετουργικός, καθώς και ο μόνος από τους Ποντιακούς χορούς που δεν έχει καθορισμένη μορφή και φορά.
Χορευόταν στον δρόμο (οδοιπορικός χορός) και ο πρώτος του χορού συνήθως κρατούσε ένα μαντήλι. Κουνώντας το ρυθμικά, οδηγούσε τους χορευτές στην κατεύθυνση που επιθυμούσε. Η σειρά των χορευτών δημιουργούσε έτσι οφιοειδείς κύκλους, τα «καγκέλια» ή «καγκελίσματα», λέξη η οποία έχει την ίδια ετυμολογική ρίζα με το όνομα του χορού «Κοτσαγκέλ».
Τραγούδι – Στίχοι
Το εν λόγω Ποντιακό τραγούδι, της ξενιτιάς, τραγουδιέται την ώρα που η πεθερά δείχνει τελετουργικά στη νύφη το καινούργιο της σπίτι. Η αναχώρηση ενός μέλους με τον γάμο, τη μετανάστευση ή τον θάνατο, στάθηκε πάντοτε τραυματική για το κλειστό κύτταρο της παραδοσιακής Ποντιακής οικογένειας.
Δεν είναι τυχαία τα κοινά ποιητικά μοτίβα ανάμεσα στα τραγούδια της ξενιτιάς και αυτά του γάμου ή τα μοιρολόγια, σε ολόκληρη την Ελλάδα.
«Ξένε μ’ ξενιτεμένε μ’ κι ανεγνώριμε μ’,
που πορπατείς ‘ς σα ξένα ‘ς σ’ ανεγνώριμα.
Εγώ σ’ αυτόν τον κόσμο υπαντρεύτηκα,
και πήρα φραγκοπούλα που ‘ταν μάγισσα.
Μαγεύ’ και τα καράβια και τη θάλασσαν,
μαγεύ’ κι εμέν’ τον ξένον τον ολόξενον,
που πορπατώ ΄ς σα ξένα, σ’ ανεγνώριμα…»