Τα νανουρίσματα είναι σύντομα ρυθμικά τραγούδια, ευχετικού και επαινετικού περιεχομένου. Που στόχο έχουν την έκφραση της στοργής και της τρυφερότητας της μάνας προς το βρέφος.
Τα πρώτα μαθήματα της μητρικής γλώσσας
γίνονταν με το νανούρισμα του παιδιού
Τα μελωδικά νανουρίσματα
Τα «νανουρίσματα» αποτελούν τα πρώτα ποιητικά και μελωδικά ακούσματα για τον άνθρωπο. Γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο παίζουν καθοριστικό και ευεργετικό ρόλο στην παιδική ψυχοσύνθεση και συγκρότηση του ψυχικού του κόσμου.
Τα «νανουρίσματα», αποτελούν μέρος της μουσικής μας παράδοσης και η δημιουργία τους χάνεται στα βάθη των αιώνων. Μεταδόθηκαν από στόμα σε στόμα, παραλλάχθηκαν και προσαρμόστηκαν στις εκάστοτε συνθήκες και μέσω της προφορικής παράδοσης έφτασαν στις μέρες μας.
Η αγγελική φωνή της μάνας αποτελούσε την πρώτη νοητική αφύπνιση του νεογέννητου μωρού
Μέσω της έκφρασης των συναισθημάτων της μάνας προς το παιδί της, αντλούνται διαχρονικά στοιχεία που εκφράζουν την ιστορική μνήμη και την πολιτισμική συνέχεια των διάσπαρτων Ελληνικών πληθυσμών.
Ενώ μέσω των στίχων μεταφέρονται πληροφορίες για τις περιοχές στις οποίες τραγουδιόταν (θάλασσα, κάμπος, βουνό κλπ), αλλά και για τα ήθη και τις συνήθειες των κατοίκων της εποχής.
Μια καλύτερη ζωή για τα παιδιά τους
Πριν το νανούρισμα και κάθε φορά, που αποθέτανε το μωρό μέσα στην κούνια, σιγοψιθύριζαν την ευχή: «Έλα Χριστέ μ’ και Παναγία» ή «Έλα Χριστέ μ’ σ’ όνομα Σ’».
Οι Πόντιες μανάδες τραγουδούσαν στα μωρά τους, για τις δυσκολίες και τη φτώχεια, αλλά και για τις ελπίδες και τα όνειρά τους, για μια καλύτερη ζωή για τα παιδιά τους.
«Έλα ύπνε μ’ ας’ σα μακρά και ας’ σα ψηλά τα μέρη – νάνι
έλα ύπνε μ’ και κόνεψον, τ’αρνί μ’ ας’ σο κουνόπον – νάνι, νάνι…»
Ουσιαστικά η μάνα με το νανούρισμα εύχεται στο παιδί της να πάρει τον γλυκό ύπνο, που θα το μεγαλώσει.
«Κοιμέθ’ αρνί μ’ και τράνυνον κ’ επάρ’ τ’ αυγής τον ύπνον,
εσύ ακόμαν θα τρανύντς, είσαι πολλά μικρίκον…»
Πολλά από τα νανουρίσματα διασώθηκαν από τους πρόσφυγες, χωρίς αυτό να σημαίνει πως διάφορες παραλλαγές τους δεν υπήρχαν και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας. Ένα από τα γνωστότερα νανουρίσματα, που με διάφορες παραλλαγές στους στίχους και στη μουσική, συναντάται σε πολλές περιοχές, είναι το «Ύπνε που παίρνεις τα παιδιά».
«Σον ύπνο σ’ θα έρταν οι αγγέλ’ εσέν να προστατεύνε,
την ευλογίαν τη Θεού σα όνερα σ’ θα φέρνε…»
Τρυφεροί και ευφάνταστοι στίχοι
Τα κύρια δομικά στοιχεία του νανουρίσματος είναι η απαλή μελωδία, σταθερός, ο καθησυχαστικός ρυθμός και ο τρυφερός και ευφάνταστος στίχος. Το πρόσωπο που φροντίζει το μωρό (τα παλαιότερα χρόνια συνήθως η μάνα ή γιαγιά) με μόνο μουσικό όργανο τη φωνή, τραγουδούσε το νανούρισμα, λικνίζοντας παράλληλα το μωρό στο ρυθμό του.
«Νάνι νάνι το μικρόν τ’ αρνίν, πως κοιμάται απές σο κουνίν,
νάνι νάνι το μικρόν τ’ αρνίν, ατό πότε θα τρανύν…»
Εκτός από τα στερεοτυπικά επαναλαμβανόμενα μοτίβα του στίχου, συχνή είναι η χρήση αργόσυρτων ήχων (π.χ. «νάνι νάνι», «ωωω», «λαλά», «εεεε» κ.α.), που αφενός δημιουργούν κατάλληλες συνθήκες ύπνου χαλαρώνοντας το μωρό και αφετέρου δίνουν χρόνο στην μάνα να αυτοσχεδιάσει. Ώστε να επιμηκύνει τη διάρκεια του τραγουδιού εφόσον χρειαστεί.
Ο πιο γνώριμος ήχος ήταν το μακρόσυρτο «εε εεεε εεεεεε», κάτι σαν πρόλογος, που σκοπό είχε να ηρεμήσει το παιδί – «γαλένεσμαν τη μωρί»
Εάν το μωρό εξακολουθούσε να κλαίει, τότε του έβαζαν στο στόμα την πιπίλα (το λάστιχον τη μωρί) ή λουκούμι τυλιγμένο με ένα τούλι, που το έλεγαν (βυζορόϊ).
Μόλις καθησύχαζε το μωρό, άρχιζε η μάνα το νανούρισμά, που τελείωνε όταν διαπίστωνε ότι το σπλάχνο της παραδόθηκε στα χέρια του Μορφέα.
Ταχταρίσματα – Ταντινίσματα
Με το ξύπνημα του μωρού από το γλυκό ύπνο, τη θέση του νανουρίσματος έπαιρνε το αφυπνιστικό Ποντιακό ταντίνισμα, που προέρχεται από τους ρυθμικούς φθόγγους, (ταν -τάνα , τάν -τάνα).
Τα «ταχταρίσματα» ή «ταντινίσματα» είναι μικρά και εύθυμα τραγούδια με γρήγορο και ζωηρό ρυθμό, που τραγουδούν κυρίως οι μητέρες για να συνοδέψουν το «αγκαλοχόρεμα» και το παιχνίδισμα του παιδιού τους.
Τα διακρίνει η χαρά της μάνας από την παρουσία του παιδιού, που τώρα δεν κοιμάται και έχει λίγο μεγαλώσει, ώστε μπορεί να στηρίζεται στα πόδια του. Ονομάζονται επίσης και «ταρναρίσματα», «κανακίσματα» και «τανταλίσματα».
Στον Πόντο ως «ταντινίσματα» λέγονταν συνήθως διάφορα τραγούδια συνηθισμένα από αυτά, που τραγουδούσαν με τη λύρα. Υπήρχαν όμως και πολλά ιδιαίτερα, που είχαν περιεχόμενο και ύφος παιδικό, με σκοπό να εντυπωσιάσουν και να διεγείρουν την παιδική προσοχή, όπως τα παρακάτω:
«Έναν έμορφον μωρόν φορεί παλαιόν πανταλόν’
και χορεύ’ απάν ‘σ’ αλών , χορεύ’ λάζικον χορόν.
Ταμ-ταμ-τάμ, τον γιό μ’ τον είναν,
έρτ’ ο κύρ τσ’ κ’ εφτάμ’ άλλ’ είναν.
Ούς να ηύρα τον χορόν
και τ’ ημ’σόν η ψη μ’ εξέβεν»
Για τα «Ποντιακά νανουρίσματα» – «ταχταρίσματα» δυστυχώς μέχρι σήμερα δεν έχει γίνει καμιά εμπεριστατωμένη έρευνα από τους λαογράφους. Κάτι που δημιουργεί ένα μεγάλο ερευνητικό κενό.
Δείτε επίσης: Η Μάνα στα Ποντιακά τραγούδια
Ακούστε παρακάτω το «Έλα ύπνε μ’ ασά μακρά» που ερμηνεύει η Μελίνα Ασλανίδου