Ο Άγιος Ευγένιος είναι ο πολιούχος Άγιος της Τραπεζούντας και γι’ αυτό επονομάζεται ο Τραπεζούντιος. Ο Άγιος και προστάτης των Μεγάλων Κομνηνών συνδέεται με την πόλη στην οποία γεννήθηκε, έζησε, δίδαξε και μαρτύρησε, τον 3ο αιώνα.
Ο πολιούχος της Τραπεζούντας
Ευγένιος – Κανίδιος – Ουαλεριανός – Ακύλας
Οι Άγιοι μάρτυρες Ευγένιος, Κανίδιος, Ουαλεριανός και Ακύλας καταγόταν από ευσεβείς οικογένειες της Τραπεζούντας. Στα χρόνια τους, βασίλευαν οι Ρωμαίοι αυτοκράτορες Διοκλητιανός και Μαξιμιανός, οι οποίοι είχαν εξαπολύσει δριμύτατους διωγμούς εναντίον των Χριστιανών.
Κατά τον Ιανουάριο του 290 μ.Χ., ξεκινά το μαρτύριο του Ευγενίου και των συναθλητων του (Κανίδιου, Ουαλεριάνου και Ακύλα).
Ο Ευγένιος, που είχε ασπασθεί τον Χριστιανισμό, αποφάσισε μαζί με τους συναθλητές του Ουαλεριανό και Κανίδιο, να καταστρέψουν το άγαλμα και το βωμό του Μίθρα, του εξελληνισμένου θεού της Ανατολής.
Αυτή του η πράξη είχε ως αποτέλεσμα να οδηγηθεί στη φυλακή, μαζί με τους υπόλοιπους. Τους παρουσίασαν όλους μαζί μπροστά στον Διοικητή της Ανατολής, τον Λυσία.
Βασανιστήρια
Προσπαθώντας να μεταπείσει ο Λυσίας, τον Ευγένιο, αντιμετώπισε την αδιάλλακτη στάση του. Ο οποίος όχι μόνο παραδέχτηκε ότι αυτός κατέστρεψε το βωμό του Μίθρα, αλλά επιπλέον άρχισε να κηρύττει ανοιχτά το Χριστιανισμό.
Ο Λυσίας οργισμένος από τη στάση αυτή του Ευγένιου, διέταξε φρικτά βασανιστήρια και για τους τρεις νέους. Οι οποίοι πλήρωσαν την επιμονή τους στη Χριστιανική πίστη, με φρικτά βασανιστήρια.
Επειδή κατά τη διάρκεια των βασανιστηρίων οι πληγές των μαρτύρων θεραπεύονταν με θαυματουργικό τρόπο, για να μην κερδίσουν κι άλλους οπαδούς στο Χριστιανισμό, ο Λυσίας διέταξε τον αποκεφαλισμό του Κανίδιου, του Ουαλεριανού και του Ακύλα.
Τελικά, στις 21 Ιανουαρίου, ο Λυσίας διέταξε το μαστίγωμα και τον αποκεφαλισμό και του Αγίου Ευγενίου.
Σε μία περίοδο σκληρών, ίσως και των σκληρότερων διωγμών απέναντι στους Χριστιανούς, ο Άγιος Ευγένιος έζησε και μαρτύρησε, μαχόμενος κάθε στιγμή υπέρ της παρρησίας, της βαθιάς του πίστης, στον Ιησού Χριστό και το κήρυγμά του.
Μονή Αγίου Ευγενίου
Ο πρώτος Ναός του Αγίου Ευγενίου, που χτίστηκε προς τιμή του, βρισκόταν κοντά στο πατρικό του σπίτι. Η δε Μονή του Αγίου Ευγενίου υπήρξε κατά τη διάρκεια της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας, ένας από τους σημαντικότερους ναούς της πόλης.
Ο Ιερός Ναός και η Μονή του Αγίου Ευγενίου στην Τραπεζούντα ενισχύθηκε από τους Βυζαντινούς Αυτοκράτορες, καθώς και τους Αυτοκράτορες της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας.
Επιπρόσθετα, στο μοναστήρι του Αγίου Ευγενίου πρωτολειτούργησε η φημισμένη Αστρονομική σχολή της Τραπεζούντας. Με τους φημισμένους αστρονόμους και μαθηματικούς Κωνσταντίνο Λουκίτη, Γρηγόριο Χιονιάδη και τον ιερέα Μανουήλ.
Σε μια εσωτερική αυτοκρατορική διαμάχη, για την κατάληψη της εξουσίας, ο Ναός καταστράφηκε το 1340 και έτσι η Αστρονομική σχολή μεταφέρθηκε στο ναό της Αγίας Σοφίας.
Ο Ναός του Αγίου Ευγενίου αποκαταστάθηκε στα χρόνια του σημαντικότερου Τραπεζούντιου Αυτοκράτορα, Αλεξίου Α’ (1204-1222). Μάλιστα ο Αλέξιος Α’ αμέσως μόλις ίδρυσε την Αυτοκρατορία του, στέφθηκε συμβολικά στο ναό του Αγίου Ευγενίου.
Θαύματα
Η φήμη και η λατρεία του Αγίου Ευγενίου ήταν τόσο διαδεδομένη στην Τραπεζούντα, ώστε κατά τη διάρκεια της γιορτής του συγκεντρώνονταν χιλιάδες προσκυνητές. Στα πανηγύρια που γίνονταν προς τιμή του Αγίου Ευγενίου, συμμετείχε όλος ο τοπικός πληθυσμός με κάθε επισημότητα.
Η λαϊκή αφήγηση έχει διασώσει πλήθος θαυμάτων του Αγίου Ευγενίου, που έσωσε την πόλη της Τραπεζούντας από επιδρομές και ασθένειες. Αλλά η ευεργετική του παρέμβαση διασώζεται και σε διηγήσεις θαυμάτων, μεμονωμένων προσώπων.
Το γεγονός αυτό των θαυμάτων ενδυνάμωσε την πίστη του και τη λατρεία των κατοίκων της Τραπεζούντας, προς τον Άγιο Ευγένιο.
Νομίσματα
Και τα νομίσματα της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας είχαν τη μορφή του Αγίου Ευγενίου. Ο τύπος αυτός των νομισμάτων, που στη μια πλευρά είχε τη μορφή του Αυτοκράτορα που έκοψε το νόμισμα και στην άλλη πλευρά είχε τη μορφή του πολιούχου Αγίου Ευγενίου.
Ήταν ο τύπος των νομισμάτων που καθιερώθηκε στην Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας, με ελάχιστες εικονογραφικές παραλλαγές.
Γιορτές Αγίου Ευγενίου
Η γιορτή του Αγίου Ευγενίου εορτάζεται την 21η Ιανουαρίου, ημέρα του μαρτυρίου του. Από τον 9ο αιώνα όμως, την εποχή της αρχιερατείας του Τραπεζούντιου Αθανασίου Δαιμονοκαταλύτη, καθιερώθηκε να γιορτάζεται και η ημέρα των γενεθλίων του, που είναι στις 24 Ιουνίου.
Το Ιερό Λείψανο του Αγίου, φυλάσσεται στη Παναγία Σουμελά στο Βέρμιο. Στη Μονή Βατοπεδίου του Αγίου Όρους σώζεται ένα εξαίσιο καλλιτεχνικό χειρόγραφο του 1346 που βρισκόταν στη Μονή του Αγίου Ευγενίου. Ενώ στη Μονή Διονυσίου υπάρχει μια τοιχογραφία του Αγίου.
Οι Πόντιοι είναι περήφανοι για την καταγωγή του Αγίου Ευγενίου, αναφέροντας συνεχώς την πόλη της καταγωγής του
Με τη βοήθεια του πολιούχου Αγίου των Ποντίων, του Αγίου Ευγενίου του Τραπεζουντίου, ο Ποντιακός πολιτισμός και όλες οι αξίες που πηγάζουν απ’ αυτόν θα διασωθούν και θα διαδοθούν στις επόμενες γενιές. Νοηματοδοτώντας ουσιαστικά τη ζωή τους, τόσο ώστε ν’ αποτελέσουμε εμείς οι Πόντιοι αυτήν την μαγιά, για την οποία μιλάει ο Μακρυγιάννης…
Από την οποία όλοι παίρνουν και πάντα μένει κάτι ακόμα!
Όπως ο Άγιος Ευγένιος έσπασε τα είδωλα της παγκοσμοιοπημένης θρησκείας, εκείνης της εποχής, έτσι και εμείς κρατώντας τις παραδόσεις μας και τον ιδιαίτερο πολιτισμό μας, καλούμαστε να σπάσουμε τα ασφυκτικά δεσμά της παγκοσμιοποίησης. Της ισοπεδωτικής αφομοίωσης των διαφορετικών παραδόσεων, καθώς και της ειδωλοποίησης του χρήματος.