Η Γλώσσα, η ποίηση, η μουσική, ο ρυθμός και ο χορός, παρουσιάζουν σ’ εκείνον που τα απολαμβάνει, τον εσωτερικό κόσμο της ψυχής των δημιουργών τους. Τους πόνους, τα βάσανα, τις χαρές και τις ελπίδες.
Ο ήρωας των Ακριτικών ασμάτων ξέρει ν’ αγωνίζεται γενναία, να νικά και να θριαμβεύει
Η στιχουργία στη Ποντιακή ποίηση ακολούθησε κι αυτή τη νέα τονική ρυθμοποιΐα. Κατά το ποιητικό μέτρο διακρίνεται σε ποιήματα με δεκαπεντασύλλαβους στίχους, κι αυτά είναι τα πιο πολλά από τα Ακριτικά και όλα τα νεώτερα. Αλλά και δωδεκασύλλαβους, δεκασύλλαβους, ακόμα και οκτασύλλαβους…
Ποντιακά δημοτικά τραγούδια
Τα δημοτικά άσματα του Πόντου κατά βάθος δεν διαφέρουν από τα άσματα των άλλων Ελληνικών χώρων. Έχουν όμως ιδιαίτερο χρωματισμό και μερικά καταφανή προτερήματα. Συνδέονται με το παρελθόν, με στενότερους δεσμούς.
Εδώ όλοι και όλα…
Ήρωες, κύρης, μάνα, αδέλφια, κάστρα, κοντάρια είναι Έλλενοι και Ελλενικά, κάποτε μάλιστα Τραντέλλενοι (τριάντα φορές Έλληνες, Υπερέλληνες)
Ήρωες τους είναι οι Ακρίτες, στρατιώτες τολμηροί γενναίοι. Που ήταν εγκατεστημένοι κοντά στα σύνορα. Έχοντας έργο να υπερασπίσουν τα άκρα – τις απομεμακρυσμένες περιοχές από τις επιδρομές των γειτόνων, προπάντων των Αράβων (Σαρακηνών). Και όχι μόνο απέκρουαν τις αιφνιδιαστικές επιθέσεις των γειτόνων, αλλά και οι ίδιοι έκαναν τολμηρές επιδρομές και άγριες λεηλασίες.
Ο λαός μεγαλοποίησε τα κατορθώματα τους,
έπλασε θρύλους και μύθους… τους αποθέωσε!
Οι Ακρίτες
Ακρίτες οι ίδιοι οι Πόντιοι και αγωνιστές, στον ήρωα των Ακριτικών ασμάτων (τον Διγενή Ακρίτα), δίνουν ανάγλυφη την εικόνα του ιδεώδους της Ελληνικής παλικαριάς.
Ζει ζωή σκληρή, άγρια, πολεμώντας με ανθρώπους, με θεριά και με τα στοιχεία της φύσης. Ωστόσο ξέρει και την ήμερη και ήρεμη ζωή, πλάι στην καλή του, χτίζει παλάτια και παραδείσους παραμυθένιους:
«Ακρίτας κάστρα έχτιζεν, Ακρίτας περιβόλια,
κι όσα του κόσμου τα νερά εκεί φέρ κι αυλακώνει,
κι όσα του κόσμου τα φυτά εκεί φέρ και φυτεύει,
κι όσα του κόσμου τα πουλιά εκεί φέρ και φωλεύει»
Ο ήρωας των Ακριτικών ασμάτων ξέρει ν’ αγωνίζεται γενναία, να νικά και να θριαμβεύει. Αλλά και να πέφτει γενναία, πέφτει στα βάθη της Ανατολής. Σύμβολο αιώνιο της Ελληνικής φιλοπατρίας και γενναιότητας και Ελληνικής ψυχής, για την οποία ύψιστος ηθικός και κοινωνικός νόμος είναι ο αγώνας και ο θάνατος, για την πατρίδα και την ελευθερία.
Τα Ακριτικά άσματα όλα δεν είναι πλήρη. Άλλων σώζεται μόνο η αρχή – άλλων το τέλος. Άλλα έχουν χάσματα και παρεμβολές και δεν είναι παράξενο, αφού αυτά τα τραγούδια δεν γράφηκαν ποτέ. Αλλά έχουν μεταδοθεί από στόμα σε στόμα, ολόκληρη χιλιετηρίδα!
Τα ηρωικά τραγούδια
Τα ηρωικά τραγούδια έχουν μεγάλη αξία εθνική. Αλλά και τα ιστορικά και τα άλλα στα οποία ψάλλεται η ιστορία, οι θρύλοι, οι δοξασίες και οι σκηνές του οικογενειακού και κοινωνικού βίου. Ούτε λιγότερα, ούτε κατώτερης αξίας είναι:
- «Ο Μάραντον» – Δηλαδή η επιστροφή από την ξενιτιά και η αναγνώριση του συζύγου.
- «Τη Τρίχας το γεφύρ’» – Όπου ζωγραφίζεται πολύ παραστατικά η πάλη του οικογενειακού φίλτρου και του κοινωνικού καθήκοντος.
- «Ο Γιάννης ο Μονόγιαννες» – Η πάλη του αδύνατου ανθρώπου προς τους σκληρούς νόμους της φύσης.
Αριστουργηματικά ποιήματα και άσματα της Ποντιακής ψυχής
Εξ άλλου «η Λεμόνα», «η Δεσποίνη», «η κόρ’ επήεν σον Παρχάρ» και άλλα πολλά δίνουν μια παράσταση της ειδυλλιακής ζωής του αγροτικού και ποιμενικού πληθυσμού του Πόντου.
Η Ποντιακή μουσική – Ποίηση
Πλούσια είναι και η παραγωγή δίστιχων ερωτικών. Είναι δε τόσο αυθόρμητη, τόσο απλή και ειλικρινής όλη η στιχουργία του Πόντου, ώστε σε συνεπαίρνει μαζί με την ιδιότυπη γλώσσα, το ρυθμό και τη μουσική της.
Η Ποντιακή μουσική δεν έχει καμιά επίδραση από τη Δύση ή το Βορρά, είναι καθαρή Βυζαντινή
Όχι μόνο ως προς τα διαστήματα, αλλά και ως προς την τεχνοτροπία. Τα Ποντιακά άσματα θεμελιωμένα επάνω στα διαστήματα της πολυηχίας. Σύμφωνα με τον μουσικολόγο και ερευνητή της Ελληνικής μουσικής παράδοσης και κληρονομιάς Σίμων Καρά.
Κατά διάφορα γένη και τρόπους μουσικούς, σώζει μορφολογικά πάρα πολλές αναλογίες και ομοιότητες προς την εκκλησιαστική μελοποιία.