Το χαριτωμένο αυτό ζώο, η «αλώπηξ» των αρχαίων, ο «αλεπόν» των Ποντίων και η «Κυρά Μάρω» του λαού, πρωταγωνιστεί με την πονηριά, την εξυπνάδα και την καπατσοσύνη της σε μύθους και παροιμίες.
Το δαιμόνιο τετράποδο που το προίκισε η φύση με τόσες αρετές
Σύμβολο εξυπνάδας και πονηριάς
Υπόδειγμα εξυπνάδας και στρατηγικής, ζει κοντά σε ανθρώπινες εγκαταστάσεις και τρέφεται με μικρά οικόσιτα ζώα, σκουπίδια και τρωκτικά. Καιροσκόπος, κατορθώνει να επιβιώνει κάτω από οποιοσδήποτε συνθήκες και σε όλα τα περιβάλλοντα.
Ζώο μικροκαμωμένο, με πονηρά ματάκια, κοκκινόχρωμη και με φουντωτή ουρά. Ζώο πανέξυπνο, ξεμυτίζει πίσω από θάμνους και χαμόκλαδα, προσεκτικά και ερευνητικά. Παρατηρώντας πάντα γύρω της, όταν πρόκειται να κάνει έφοδο στο κοτέτσι.
Είναι τόσο πολυμήχανο και έξυπνο ζώο η αλεπού, ώστε είναι το μόνο που βρήκε τρόπο να απαλλαγεί από τις κοτόψειρες που κολλάει στο κοτέτσι. Μαζεύει μια τούφα από μαλλιά προβάτου, τα οποία ξύθηκαν πάνω σε ξερόκλαδα και μπαίνει στο νερό, αφήνοντας μόνον τη μουσούδα της έξω με το κλαδί στο στόμα. Οι ψείρες για να γλυτώσουν πάνε και κολλάνε πάνω στο μαλλί και έτσι απαλλάσσεται από αυτές.
Αυτό το δαιμόνιο τετράποδο το προίκισε η φύση με τόσες αρετές, ώστε στα μάτια των ανθρώπων έγινε το σύμβολο της εξυπνάδας και της πονηριάς.
Η αλεπού στην Ποντιακή διάλεκτο
Στην Ποντιακή διάλεκτο είναι ο «αλεπόν» και ο «αλεπίτζος» το υποκοριστικό. Η λέξη «αλώπηξ» της αρχαίας στα μεσαιωνικά γίνεται «αλωπός» και στα Ποντιακά «αλεπός». Που εκτός από το ίδιο το ζώο, στην Ποντιακή διάλεκτο η λέξη έχει και άλλες σημασίες…
Σημαίνει τον πονηρό και καπάτσο άνθρωπο, τον πανούργο, τον πανέξυπνο. Στη συνθηματική γλώσσα σε κάποιες περιοχές ήταν ο Μουσουλμάνος.
Μια εντελώς διαφορετική σημασία διαμορφώθηκε στην Ποντιακή διάλεκτό μας. «Αλεπός» ήταν και ο αγγελιοφόρος, αυτός δηλαδή που ανήγγελλε στην οικογένεια της νύφης ότι καταφθάνει το σόι του γαμπρού για να πάρει τη νύφη και όλοι μαζί εν πομπή να πάνε στην εκκλησία.
Η Ποντιακή διάλεκτος με την πλαστικότητα που τη διακρίνει έκανε οικογένεια λέξεων
«Αλεπέσια» είναι η προσποιητή συμπεριφορά, οι κολακείες και οι πανουργίες που κάνει κάποιος. «Ευτάγω αλεπέσια» σημαίνει προσποιούμαι, προσπαθώ να ξεγελάσω, υποκρίνομαι.
Μια πολύ πρωτότυπη λέξη είναι η λέξη «αλεποθανέσια», από το αλεπός και θάνατος. Είναι ο προσποιητός θάνατος, η ενέργεια κάποιου που προσποιείται τον άρρωστο μέχρι θανάτου.
Ένα εντελώς πρωτότυπο ρήμα από τη λέξη αλεπός είναι το «αλεπουδεύω > λαπουδεύω», με σημασίες διαφορετικές. Στα αρχαία Ελληνικά το αντίστοιχο ρήμα είναι «αλωπεκίζω» (είμαι πανούργος, δόλιος).
Όταν χρησιμοποιείται για τα μωρά, σημαίνει ότι αρχίζει να περιπατάει στα τέσσερα…
«…το μωρόν ελαπούδεψεν…»
Άλλη σημασία η οικονομική ενίσχυση – η ανάκαμψη και τέλος το ρήμα έχει μια άλλη διάσταση και σημαίνει κάνω ερωτικές αταξίες.
Στον Πόντο υπήρχε και φυτό που έμοιαζε με την ουρά της αλεπούς και το ονόμασαν «αλεπουδίτσα».
Αλεπού και παροιμίες
Χαρακτηριστική για την πονηριά της αλεπούς είναι η Ποντιακή παροιμία. Την οποία λέμε για κάποιον αθώο, ο οποίες υφίσταται τις συνέπειες από πράξεις άλλων.
«Αλεπόν τρώει και η ζεπίρα πρέσκεται»
Η αρκούδα, η αλεπού και το κουνάβι κάνανε συναιτεριλίκι για να βρουν τροφή. Η αλεπού έτρωγε κρυφά τα φαγητά και έπεισε την αρκούδα ότι τα τρώει η ζεπίρα (το κουνάβι). Έτσι η αρκούδα χτύπησε το κουνάβι τόσο πολύ, ώστε αυτό πρήστηκε από το ξύλο.
Μια άλλη Ποντιακή παροιμία αναφέρεται σε μια αλεπού, η οποία ακολουθούσε ένα κριάρι κατά πόδας. Όταν τη ρώτησαν τι περιμένει, απάντησε:
«Αναμένω να ρούζ’ νε τη γότζονος τα κάκαλα»
Δηλαδή, περιμένω να πέσουν τα αχαμνά του κριαριού (για να τα φάει βέβαια).
Στην κοινή νεοελληνική υπάρχει η έκφραση «τι θέλει η αλεπού στο παζάρι;». Κάποτε η αλεπού έπιασε φιλία με έναν σκύλο και την έπεισε να πάνε βόλτα στο παζάρι. Εκεί όμως κινδύνεψε να πέσει στα χέρια των ανθρώπων, οι οποίοι της είχαν άχτι, γιατί έφαγε ολόκληρα κοτέτσια.
Την πήραν λοιπόν στο κυνήγι. Είδε και έπαθε η αλεπού να γλυτώσει και στο τέλος, αφού σώθηκε, μονολογούσε: «τι θέλει η αλεπού στο παζάρι;».
Τέλος, ο Αίσωπος έχει γράψει 38 μύθους για την αλεπού, εξαίροντας σε όλους την ευφυΐα της.
– Διαβάστε επίσης: Ο Πεντικόν και το κορίτσ΄ν ατ΄
Γιώτα Ιωακειμίδου
Φιλόλογος