Η Αμισός (σήμερα Σαμψούντα) είναι παραθαλάσσια πόλη του Πόντου, που αποικίστηκε αρχικά από τους Μιλησίους και στη συνέχεια κατοικήθηκε από Αθηναίους. Πρόκειται για μια από τις μεγαλύτερες πόλεις στη περιοχή της Μαύρης Θάλασσας και ένα σημαντικό λιμάνι.
Η σημερινή ονομασία Σαμψούντα έχει τη ρίζα της από την Αρχαία ονομασία Αμισός: εις Αμισόν – σ’ Αμισόν – σ’ Αμσόν – Σαμψούν
Ιστορικά στοιχεία
Η Αμισός ιδρύθηκε από κατοίκους της Μιλητού στα μέσα του 8ου αιώνα π.Χ.. Χτίστηκε στο βάθος του κόλπου μεταξύ των ποταμών Άλυος και Ίριος (ή Ίριδος) και αποτέλεσε το μεγαλύτερο Ελληνικό λιμάνι στη Νότια ακτή του Εύξεινου Πόντου, αμέσως μετά την Σινώπη.
- Το 437 π.Χ. μετά την ένταξη της πόλης στην «Αθηναϊκή συμμαχία», η Αμισός μετονομάστηκε σε Πειραιάς. Η ονομασία αυτή διατηρήθηκε μέχρι το τέλος του Πελοποννησιακού πολέμου (404 π.Χ.), οπότε και επανήλθε το Αρχαίο όνομα της πόλης.
- Στη διάρκεια της βασιλείας του Μιθριδάτη του ΣΤ΄ (132-63 π.Χ.) η Αμισός έγινε η πρωτεύουσα του Βασιλείου του Πόντου. Ο φιλέλληνας Μιθριδάτης ΣΤ΄ προέβη σε μια σειρά ενεργειών με στόχο την πολιτειακή αναβάθμιση και το σταδιακό εξελληνισμό όχι μόνο της Αμισού, αλλά και ολόκληρου του βασιλείου.
- Στη συνέχεια η Αμισός υπήρξε μέρος της Αυτοκρατορίας του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Όταν ο Μέγας Αλέξανδρος διέλυσε την Περσική αυτοκρατορία, ελευθέρωσε την πόλη.
- Η απόβαση του Κεμάλ στη Σαμψούντα, στις 19 Μαΐου του 1919, αποτέλεσε την απαρχή της τελικής φάσης της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου και έχει ορισθεί ως ημέρα μνήμης των θυμάτων αυτής.
- Η Αμισός υπήρξε έδρα διοικητού, υπό την γενική διοίκηση Τραπεζούντας.
- Η Αμισός ήταν η ιδιαίτερη πατρίδα του Γραμματικού Τυραννίωνα ή αλλιώς Τυραννίων ο Αμισσεύς. Ο οποίος αιχμαλωτίσθηκε κατά τη διάρκεια των Μιθριδατικών πολέμων.
Ο Ελληνισμός της Αμισού
Η Αμισός, πριν την ανταλλαγή είχε περίπου 25.000 κατοίκους, από τους οποίους οι 12.000 ήταν Χριστιανοί Ορθόδοξοι. 500 οικογένειες ήταν Ελληνικές και 150 Αρμενικές.
Μετά το 1914 άρχισε η ραγδαία ελάττωση του Ελληνικού και Αρμενικού πληθυσμού της Αμισού, εξαιτίας των διωγμών. Τον Σεπτέμβριο του 1922, ως απόρροια των εκτοπίσεων και των βιαιοπραγιών, ο τοπικός Ελληνικός πληθυσμός έπαψε ουσιαστικά να υφίσταται.
Όσοι από τους Έλληνες κατόρθωσαν να επιζήσουν, είτε σε εξορίες και φυλακές, είτε στην πόλη, με την ανταλλαγή ήρθαν στην Ελλάδα. Εγκαταστάθηκαν στην Αθήνα, στον Πειραιά, στη Θεσσαλονίκη και σε άλλα μέρη.
Οικονομική ζωή
Η Αμισός (όχι μόνο κατά την Αρχαιότητα αλλά και μεταγενέστερα) αποτέλεσε ένα από τα σημαντικότερα εμπορικά κέντρα της περιοχής.
Η θέση της ήταν ιδιαίτερα προνομιακή, αφού η εδαφική της διαμόρφωση ευνοούσε τον ελλιμενισμό μεγάλων εμπορικών πλοίων. Γεγονός που την κατέστησε σταδιακά σε ακμάζον λιμάνι.
Επίσης γειτνίαζε και με τον εμπορικό δρόμο που συνέδεε τις ακτές με την ενδοχώρα του Πόντου και την Καππαδοκία. Οι δύο αυτές παράμετροι έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη της Αμισού, σε μείζον εμπορικό κέντρο του αρχαίου κόσμου.
Πέραν της ευνοϊκής της θέσης, η πόλη όφειλε την εμπορική της ακμή και στα πλούσια εδάφη της. Μεταξύ των προϊόντων που διακινούσε ήταν:
- Ξυλεία από τις ακτές.
- Ατσάλι και σίδηρος από την περιοχή των Χαλύβων στην ενδοχώρα.
- Ημιπολύτιμοι λίθοι.
- Καθώς και τοπική κεραμική.
Η ακμαία εμπορική ζωή της Αμισού αντανακλάται και στη νομισματοκοπία της. Η οποία παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, τόσο όσον αφορά τη διάρκειά της, όσο και σε σχέση με την επιλογή των εκάστοτε εικονογραφικών τύπων. Οι κοπές ξεκίνησαν ήδη από τα χρόνια της Αθηναϊκής κυριαρχίας.
Όταν η Αμισός εντάχθηκε στην Περσική Αυτοκρατορία, ήταν η μοναδική πόλη της ακτής του Πόντου που διέθετε δικό της νομισματοκοπείο. Ενώ η νομισματοκοπία της πόλης δε φαίνεται να διακόπηκε μέχρι και τους Ύστερους Αυτοκρατορικούς χρόνους.
Η Αμισός ήταν η δεύτερη σε ισχύ πόλη στη περιοχή, μετά τη γειτονική της Σινώπη
Ενδεικτική της σπουδαιότητάς της είναι η περιγραφή του γεωγράφου Στράβωνα, ο οποίος αποκαλεί την Αμισό ως «αξιολογώτατη πόλη». Ο χαρακτηρισμός αυτός απαντά και σε μεταγενέστερες πηγές, στοιχείο που αποδεικνύει ότι η πόλη διατήρησε αναλλοίωτη τη σημασία της και στη Βυζαντινή περίοδο.
Η Σαμψούντα σήμερα
Η περιφέρεια Σαμψούντας (τουρκικά: Samsun «Σάμσουν», Αρχαία Ελληνικά: Αμισός) είναι ορεινή περιοχή του δυτικού Πόντου. Μια περιοχή με χαμηλά βουνά, πυκνά δάση και αρκετά ποτάμια. Πρωτεύουσα της είναι η παραθαλάσσια πόλη της Σαμψούντας, η οποία βρίσκεται ανατολικότερα από τη θέση της αρχαίας Αμισού.
Αν και η γεωργία θεωρείται αρκετά ανεπτυγμένη στη γύρω περιοχή, η Σαμψούντα αποτελεί εμπορικό και βιομηχανικό κέντρο.
Σήμερα, ο χώρος όπου υπήρξε η Αρχαία, Ρωμαϊκή και Βυζαντινή πόλη αποτελεί στρατιωτική ζώνη και η πρόσβαση απαγορεύεται. Τα ερείπια που σώζονται είναι ελάχιστα, ενώ οι υπάρχουσες επιγραφές δεν επαρκούν για την ταύτιση των αρχαίων οικοδομημάτων.
Σύμφωνα με απογραφή του 2019, ο πληθυσμός της Σαμψούντας ανέρχεται σε 595.373 κατοίκους.