Η παρακάτω μαρτυρία ανήκει στον Ιωάννη Μωυσίδη και καταγράφηκε από τη Χαρά Λιουδάκη. Είναι μία από τις 107 μαρτυρίες που περιέχονται στον τέταρτο τόμο του επίμοχθου εκδοτικού έργου του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών (ΚΜΣ), το οποίο φέρει τον τίτλο «Η Έξοδος».
Ο συγκεκριμένος τόμος περιέχει μαρτυρίες από την Τραπεζούντα και άλλους οικισμούς του Ανατολικού Πόντου
Η μαρτυρία
«Τον Αύγουστο του 1922 άρχισε να υποχωρεί ο Ελληνικός στρατός από τα εδάφη της Μικρασίας που είχε καταλάβει. Εμείς δεν περιμέναμε την Ανταλλαγή. Με τις πρώτες πληροφορίες που πήραμε για την κατάρρευση του μετώπου, ετοιμαστήκαμε και όλοι μαζί ήρθαμε με δικά μας έξοδα στην Πόλη, τον Οκτώβριο του 1922.
Βγήκαμε στο νησί Αντιγόνη κι εκεί η γιαγιά μου, που μας προστάτευε, πέθανε και κείνη. Μείναμε δεκαεφτά αδέλφια και ξαδέρφια έρημα. Φύγαμε από την Αντιγόνη και πήγαμε στον Άγιο Στέφανο της Πόλης. Δεν μας δέχτηκαν, γιατί είχε πέσει τύφος στο καράβι μας.
Φύγαμε για την Θεσσαλονίκη. Ένα μήνα είχαμε στο βαπόρι όταν βγήκαμε στο Καραμπουρνού. Δεκαπέντε μέρες καθίσαμε εκεί και μετά πήγαμε στα Κύργια της Δράμας. Το 1923 μας έδωσαν κλήρο στο Βαθυχώρι Κυργίων Δράμας. Φυτεύομε καπνά και ζούμε…».
Η καταγραφή μαρτυριών
Το μνημειώδες εκδοτικό εγχείρημα, στο οποίο αποθησαυρίζονται μαρτυρίες του Ελληνορθόδοξου πληθυσμού που διέμενε από τα μικρασιατικά παράλια έως τα βάθη της Μικράς Ασίας και τον Πόντο και αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τις εστίες του, χρονολογείται από το 1980, οπότε κυκλοφόρησε ο πρώτος τόμος.
Της έκδοσης προηγήθηκε ένα πολύ σημαντικό ερευνητικό έργο, που εκτείνεται από τη δεκαετία του ’30 έως και τη δεκαετία του ’70, και αφορά τον εντοπισμό πληροφορητών και την καταγραφή των μαρτυριών τους.
Στο βιβλίο διαβάζουμε ότι «Έξοδος» είναι ο όρος που επέλεξε το ΚΜΣ για να περιγράψει ό,τι συνέβη μετά το 1922 – 1923
Όταν δηλαδή ο Ελληνισμός της Μικράς Ασίας, και ιδιαιτέρως του Πόντου, συνεπεία διεθνών συνθηκών και συμβάσεων μεταξύ του Ελληνικού και του Τουρκικού κράτους, ήταν υποχρεωμένος να εγκαταλείψει τα εδάφη του και να μεταναστεύσει στον Ελλαδικό χώρο.
Ιδιαίτερα για την περιοχή του Πόντου, το συγκεκριμένο ιστορικό γεγονός τερματίζει την επί τριάντα αιώνες παραμονή των Ελλήνων Ποντίων στη συγκεκριμένη περιοχή.
Η Επιτροπή της Κοινωνίας των Εθνών για την αποκατάσταση των προσφύγων στην Ελλάδα στη μεγάλη της έκθεση με τον τίτλο «Η εγκατάσταση των προσφύγων στην Ελλάδα» χρησιμοποίησε τον όρο «Έξοδος», για να προσδιορίσει το γεγονός του ξεριζωμού των Ελλήνων της Μικράς Ασίας.
Ενώ η Σύμβαση της Λωζάνης, ως ψυχρό συμβατικό κείμενο, ονόμασε το ίδιο γεγονός «Ανταλλαγή των Πληθυσμών».
Ιστορία του Ποντιακού Ελληνισμού
Στην εκτενή ιστορική εισαγωγή του Οδυσσέα Λαμψίδη, ο οποίος είχε διατελέσει επί σειρά ετών αντιπρόεδρος του Δ.Σ. του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών (ΚΜΣ), δίνεται μια έγκυρη συνολική ανασκόπηση της ιστορίας του Ποντιακού Ελληνισμού, από την αρχαιότητα έως την πρώτη πενταετία της δεκαετίας του ’20.
Παράλληλα, εξηγείται πως ο όρος «έξοδος» παραπέμπει μεν στη βιβλική «Έξοδο» (που αφηγείται κατά βάση την αποχώρηση των Εβραίων από την Αίγυπτο και την επάνοδό τους στη Γη της Επαγγελίας), ωστόσο έχει μια σημαντική διαφορά από εκείνη:
«Η “έξοδος” των Ελλήνων της Μικράς Ασίας ήταν μια αναγκαστική, μια επιβεβλημένη, μια βίαιη, μια υποχρεωτική αναχώρηση από την πάτρια γη, από τις ρίζες τους».
Στις 556 σελίδες της έκδοσης, εκτός από τις μαρτυρίες (που αποτελούν το κύριο υλικό), περιέχονται επίσης εισαγωγικά πληροφοριακά σημειώματα για κάθε οικισμό, φωτογραφίες από το Φωτογραφικό Αρχείο του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών (ΚΜΣ), βιβλιογραφική τεκμηρίωση.
Καθώς και αναλυτικός χάρτης του Παράλιου Πόντου. Ο οποίος σχεδιάστηκε ειδικά για τις ανάγκες του έργου από το Εθνικό Κέντρο Χαρτών και Χαρτογραφικής Κληρονομιάς της Θεσσαλονίκης.