Η Επανάσταση του 1821 ήταν ο μεγάλος αγώνας της πατρίδας μας, για την αποτίναξη της Τούρκικης σκλαβιάς. Όταν ξέσπασε η Επανάσταση του 1821, το μίσος και ο φανατισμός των Τούρκων στον Πόντο ενάντια στους Έλληνες κορυφώθηκε.
Έδωσε και ο Πόντος τον φόρο τον αιματηρό, για την ελευθερία της σημερινής πατρίδας μας
Το σάλπισμα της ελευθερίας
Στη Τραπεζούντα, ο φανατισμένος όχλος των Μουσουλμάνων, μάζεψε τους Χριστιανούς σαν πρόβατα στο Λεοντόκαστρο, με σκοπό να τους κατασφάξει. Την ζωή των Χριστιανών και την αγωνία τους, έλυσε ο καταγόμενος από τον Σταυρίν της Κρώμνης, φρούραρχος της Τραπεζούντας, ο Σατήρ Ζαδδές Σουλεημάν Πασάς. Ο οποίος διέλυσε τον όχλο των Μουσουλμάνων και έσωσε τους Χριστιανούς.
Λέγεται ότι ο φρούραρχος εκείνος ήταν γόνος οικογένειας κρυπτοχριστιανών.
Το 1800, το σάλπισμα του πρωτομάρτυρα της λευτεριάς Ρήγα μεταφέρεται και στον Πόντο. Στον Θούριο του αναφέρεται στους Πόντιους Μαυροθαλασσινούς:
«Λεβέντες Μαυροθαλασσινοί, ο βάρβαρος ως πότε θε να σας τυραννεί»
Την ίδια εποχή 4.000 Μπαφραίοι θανατώνονται από τους Τούρκους, ρίχνονται δεμένοι πισθάγκωνα και πνίγονται στον ποταμό Άλυ.
Η Φιλική Εταιρεία
Το 1814 ιδρύθηκε η Φιλική Εταιρεία και αρχηγός της ορίστηκε ο Αλέξανδρος Υψηλάντης. Οι Υψηλάντες ήταν μία από τις αρχοντικές και παλιές Ποντιακές οικογένειες, με καταγωγή από την Υψηλή, ένα παλιό χωριό του Όφι, στον Πόντο.
Από την πρώτη στιγμή της διακήρυξης του Υψηλάντη, περί ελευθερίας, Έλληνες νέοι σπουδαστές έσπευσαν από διάφορα μέρη και οργανώθηκαν κατά τα πρότυπά του Θηβαϊκού «Ιερού Λόχου», με αρχηγό τον Λασσάνη. Πολλοί, ίσως οι περισσότεροι, ήταν Πόντιοι. Στις 7 Ιουνίου του 1821 στο Δραγατσάνι, πέφτουν οι περισσότεροι στο πεδίο της μάχης. Από τους διασωθέντες είναι γνωστά τα ονόματα 19 Ποντίων αγωνιστών του Ιερού Λόχου.
Ο Ιερός Λόχος
Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Τούρκος Σουλτάνος κήρυξε τον Ιερό Λόχο ως Ποντιακή στρατιωτική μονάδα. Με την πρόφαση αυτή, στην επαρχία της Αργυρούπολης, οι Χριστιανοί υπέστησαν τα πάνδεινα.
Επί δύο χρόνια οι κάτοικοι της Αργυρούπολης, κι άλλων περιοχών του Πόντου, δεν είχαν δικαίωμα να παίρνουν νερό την ημέρα από τις βρύσες τους, έστω κι αν αυτές βρίσκονταν μέσα στην αυλή τους!
Ο αγώνας των Ποντίων
Όπως είναι γνωστό, ο Ποντιακός λαός βρισκόταν στα βάθη της Ανατολής, με τον φόβο και τον τρόμο να κυριαρχεί παντού. Παρ’ όλα αυτά οι Πόντιοι δεν δίστασαν καθ’ όλη την διάρκεια της Επανάστασης, να συνδράμουν τον αγώνα του Γένους στον Μοριά.
Οι Πόντιοι συμμετείχαν στον αγώνα αυτό με πολλούς τρόπους. Λίγα όμως γράφτηκαν, για τη συμβολή τους στην επανάσταση του 1821. Όμως υπάρχουν γραπτές μαρτυρίες ότι οι Πόντιοι πολέμησαν γενναία στον απελευθερωτικό αγώνα.
Ο ιστορικός της επανάστασης Ιωάννης Φιλήμων, γράφει για τους Πόντιους αγωνιστές του 1821…
«Οι μεγαλύτερες ίσως μορφές του 1821 ήταν ο Αλέξανδρος Υψηλάντης και ο αδερφός του Δημήτριος Υψηλάντης.
Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης, ως Στρατηγός και Αρχηγός της Φιλικής Εταιρείας άρχισε τον αγώνα με τον Ιερό Λόχο. Ενώ ο αδερφός του Δημήτριος, ως Στρατάρχης, σφράγισε την Επανάσταση το 1829 με νίκη στην Πέτρα Βοιωτίας, νικώντας 7.000 Τούρκους (με 3.000 Έλληνες)».
Συμβολή των Ποντίων
Επίσης οι Πόντιοι ενίσχυσαν τον μεγάλο αγώνα της ανεξαρτησίας και με χρήματα. Ένα σοβαρό παράδειγμα οικονομικής ενίσχυσης της Ελληνικής Επανάστασης είναι και η περίπτωση του λόγιου άντρα Ηλία Κανδήλη ή Κανδήλογου. Από τη μεγάλη περιουσία που απέκτησε με το εμπόριο, ένα μεγάλο μέρος (500 λίρες Αγγλίας) το άφησε κληρονομιά στον Αλέξανδρο Υψηλάντη για τη Φιλική Εταιρεία.
Και η πατρίδα μας είδε να ανατέλλει ο ήλιος της Ελευθερίας και το απίστευτο να γίνετε αληθινό. Κάτω από την καθοδήγηση της Φιλικής Εταιρείας και με τη βοήθεια όλου του Ελληνισμού της διασποράς. Ιδίως των Ελλήνων της Μαύρης Θάλασσας, αλλά προ πάντων με το αίμα των μαρτύρων της Επανάστασης.