Ο Πόντος μέσα από την μακραίωνη ιστορία του γιόρταζε και γιορτάζει τα Χριστούγεννα με μοναδικό τρόπο. Ακολουθώντας πιστά τις παραδόσεις, τα ήθη και έθιμα των προπάππων, των παππούδων, των γονιών τους, διατηρώντας τα έτσι ζωντανά μέσα στο πέρασμα του χρόνου.
Οι προετοιμασίες ξεκινούσαν από τις αρχές του Δεκεμβρίου
Οι γιορτές για τη γέννηση του Θεανθρώπου είχαν ξεχωριστή θέση στον Ελληνορθόδοξο Πόντο. Οι προετοιμασίες ξεκινούσαν ήδη από τις αρχές του Δεκεμβρίου, ο οποίος στα Ποντιακά ονομάζεται «Χριστιανάρτς», λόγω της γέννησης του Χριστού.
Παραδοσιακά εδέσματα
Οι προετοιμασίες για τις γιορτές περιλάμβαναν φυσικά την παρασκευή εδεσμάτων, τα οποία ποίκιλαν από περιοχή σε περιοχή. Σε πολλά μέρη του Πόντου οι νοικοκυρές συνήθιζαν να παρασκευάζουν πίτες από καλαμποκάλευρο, «αλευροχαλβά», «κατμέρια» και τον «πουρμά», ένα σιροπιαστό γλυκό που θύμιζε το «σαραϊγλί».
- Στην Τραπεζούντα ετοιμάζονταν απαραιτήτως κουλούρια και Χριστόψωμο. Αφού ψήνονταν, οι νοικοκυρές περιέχυναν το Χριστόψωμο με μέλι και έπειτα κεντούσαν με αμύγδαλα τη γέννηση του Χριστού.
- Στην Ινέπολη του νομού Κασταμονής τα παραδοσιακά γλυκά ήταν τα «κετέ», «ισλί» και «κατμέρια».
- Στην Αμάσεια, τα βασικά γιορτινά εδέσματα ήταν το «κεσκέκ», το «σουμπορεγί» και το «τζεβιζλί τσορέκ».
Χριστουγεννιάτικα κάλαντα
Εκτός από τα φαγώσιμα, μέλημα των ημερών ήταν και η κατασκευή των Χριστουγεννιάτικων καραβιών, με τα οποία τα παιδιά θα τραγουδούσαν τα Ποντιακά κάλαντα. Τα καραβάκια φτιάχνονταν από χαρτόνι και λεπτό σανίδι και συνήθως φωτίζονταν με κεριά. Ενώ κάθε ομάδα προσπαθούσε να φτιάξει το πιο όμορφο και φανταχτερά στολισμένο, εν είδη συναγωνισμού.
Χριστουγεννιάτικο δέντρο
Το Χριστουγεννιάτικο δέντρο υπήρχε ως έθιμο στον Πόντο και μάλιστα στην Αργυρούπολη και στα περίχωρα της, αλλά και αλλού.
Από την παραμονή των Χριστουγέννων κρεμνούσαν στο εικονοστάσι σταυρωτά κλαδιά φουντουκιάς ή καρυδιάς ή µόνο καρπούς.
Αλλού το Χριστουγεννιάτικο δέντρο ήταν από πεύκο ή έλατο και το στόλιζαν εκτός από νωπούς καρπούς και µε κλαδάκια ελιάς στα φύλλα της οποίας σφήνωναν «λεφτοκάρια» (φουντούκια). Αλλού έβαζαν «τσιµσίρ» (πυξάρι) το οποίο είναι αειθαλής θάµνος.
Τραπέζι της Παναγίας
Παραμονή των Χριστουγέννων σταματούσε κάθε εξωτερική εργασία και συμπλήρωναν τις ετοιμασίες για τη μεγάλη γιορτή που θα ακολουθούσε.
Οι νοικοκυρές στόλιζαν το «Τραπέζ’ τη Παναΐας» (τραπέζι της Παναγίας), ένα τραπέζι δίπλα στο Χριστουγεννιάτικο δέντρο με διάφορα γιορτινά καλούδια και ένα εικόνισμα. Για να δείξουν την εκτίμηση και την αγάπη τους στη Μεγάλη Βοηθό τους, στις δύσκολες στιγμές.
Ανήμερα τα Χριστούγεννα
Τα ξημερώματα της ημέρας των Χριστουγέννων, η οικογένεια φορούσε τα καλά της και περίμενε το χτύπημα της καμπάνας για να πάει στην εκκλησία.
Πριν την εκκλησία, έπεφτε στο τζάκι το «Χριστοκούρ», ένα κούτσουρο από µηλιά, αχλαδιά ή από το κυρίαρχο δέντρο της περιοχής. Αυτό το κούτσουρο ήταν κομμένο ειδικά για τα Χριστούγεννα και άναβε στο τζάκι συνέχεια και τις τρεις ημέρες των Χριστουγέννων, τα «Χριστουήμερα».
Η απόλυση της εκκλησίας γινόταν µε την ανατολή του ήλιου και η υπόλοιπη ημέρα ήταν αφιερωμένη στους ανθρώπους του σπιτιού, στην οικογένεια.
Μετά την εκκλησία, ήταν πλέον ώρα για όλους να γευτούν τα εδέσματα που προετοιμάστηκαν με τόση φροντίδα
Ανήμερα τα Χριστούγεννα συνηθιζόταν να κάνει δώρο ο νονός στα παιδιά. Ενώ πολλές φορές πρόσφερε και ο βαφτισιμιός δώρα στο νονό του. Αυτό το έθιμο λεγόταν «καλαντίασμαν».