Η Κρώμνη, ήταν ιστορική κωμόπολη του Πόντου, «η κιβωτός του Ποντιακού Ελληνισμού». Το ξακουστό θέρετρο των πλουσίων της Τραπεζούντας, λόγω του κλίματός της.
Κρώμνη… τη τραγωδί η μάνα!
Γεωγραφία & ενορίες
Οι οικισμοί της (ενορίες) δημιουργήθηκαν κατά μήκος ευρείας πεταλοειδούς κοιλάδας, στο όρος Παρυάδρη. Αανατολική προέκταση των Ποντιακών Άλπεων, νότια της Τραπεζούντας και βορειοανατολικά της Αργυρούπολης.
Η Κρώμνη ανατολικά συνορεύει με το οροπέδιο της Σάντας, στα νότια με τα χωριά Ίμερα, Λιβάδι, Λυκάστ’ και δυτικά με τα χωριά Παρτίν, Βαρενού, Ρουσίον κ.α.
Ο πληθυσμός της Κρώμνης υπολογίζεται κατά το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα σε περίπου 6.000 άτομα
Στα τελευταία χρόνια αναπτυγμένες ενορίες ήταν 9, από τις παλιές 15. Οι εξής: Αληθινός, Μόχωρα, Σαράντων, Τσαχματάντων, Νανάκ, Γλούβενα, Φραγκάντων, Μαντζάντων, Σιαμανάντων.
Υπήρχαν όμως στα πλαίσια των ενοριών και πολλοί συνοικισμοί που τα ονόματά τους βασίζονταν στα οικογενειακά ονόματα της κάθε περιοχής (Αλχαζάντων, Στεφανάντων, Βαρτανάντων, Κοϊμψιάντων, Μουρατάντων κλπ).
Ιστορία της Κρώμνης
Στη βυζαντινή περίοδο, η Κρώμνη ανήκε στην επαρχία Χαλδίας την οποία διέσχιζε η «βασιλική οδός» από Τραπεζούντα προς Μπαϊμπούρτ και Περσία. Υπολείμματα κάστρων και φρυκτωριών σηματοδοτούν τον δρόμο αυτό, που εξυπηρετούσε εμπορικές και στρατιωτικές ανάγκες.
Από εκείνη την περίοδο χρονολογούνται και οι περισσότερες ενορίες της, οι οποίες αυξήθηκαν μετά την άλωση της Τραπεζούντας από τους Τούρκους (1461). Επειδή εκεί, στο υψόμετρο των 2.000 μέτρων, οι Έλληνες αισθάνονταν πιο ασφαλείς.
Σταδιακά (κατά τον 17ο και 18ο αιώνα) οι κάτοικοι ασπάστηκαν φαινομενικά το Ισλάμ και επί 200 σχεδόν χρόνια κράτησαν κρυφή τη Χριστιανική τους πίστη
Το φαινόμενο του κρυπτοχριστιανισμού με επίκεντρο την Κρώμνη κράτησε ουσιαστικά μέχρι το 1856. Τότε, με την υπογραφή από τον σουλτάνο του Χαττ-ι Χουμαγιούν, πρώτοι οι Κρωμναίοι φανέρωσαν στις Οθωμανικές αρχές την πραγματική τους θρησκεία, όχι όμως χωρίς συνέπειες.
Τότε, λόγω του φόβου των συνεπειών, σε συνδυασμό με την παρακμή των μεταλλείων, άρχισε και ο σταδιακός πληθυσμιακός μαρασμός…
Τα μεταλλεία και η κτηνοτροφία
Οι κάτοικοι, την εποχή της ακμής, ασχολούνταν με την εξόρυξη μετάλλων από τα ορυχεία της περιοχής. Όπως και οι περισσότεροι κάτοικοι της Χαλδίας.
Άλλη κύρια απασχόλησή τους αποτελούσε η κτηνοτροφία, με την οποία απασχολούνταν κυρίως γυναίκες (οι παρχαρομάνες). Που το καλοκαίρι μετέφεραν τα ζώα τους στα παρχάρια και τα προϊόντα της ήταν ξακουστά.
Οι άντρες μετά την παρακμή των μεταλλείων ξενιτεύονταν ή στη Ρωσία ή στο εσωτερικό της Μικράς Ασίας ως έμπειροι τεχνίτες μεταλλείων.
Πολλοί εγκαταστάθηκαν στην Τραπεζούντα και ασχολήθηκαν με το εμπόριο και τις υπηρεσίες. Αρκετοί βιομήχανοι, έμποροι, γιατροί, μηχανικοί, δημοσιογράφοι, εκπαιδευτικοί, φωτογράφοι, χρυσοχόοι και επιχειρηματίες της Ποντιακής πρωτεύουσας κατάγονταν από την Κρώμνη.
Παραθεριστικό κέντρο
Μαζί με τους ξενιτεμένους, επισκέπτονταν τα καλοκαίρια την Κρώμνη και άλλοι επιφανείς Τραπεζούντιοι για παραθερισμό. Μέχρι τον Α΄ παγκόσμιο πόλεμο η Κρώμνη ήταν το μεγαλύτερο παραθεριστικό κέντρο της περιοχής.
Εμπορικά καταστήματα, φούρνοι και μπακάλικα εξυπηρετούσαν τους παραθεριστές. Ενώ μουσικοί και τραγουδιστές ντόπιοι ή και ξένοι τους διασκέδαζαν. Δεν είναι τυχαίο ότι η Κρώμνη αποκαλούνταν «τη τραγωδί η μάνα» (του τραγουδιού η μάνα).
Σχολεία και Εκκλησίες
Στην Κρώμνη λειτουργούσαν: Ένα σχολείο στον Καστρότοιχο για τις ανατολικές ενορίες, ένα δίπλα στο εκκλησάκι της Μεταμόρφωσης για τις βορειοδυτικές ενορίες και ένα στην απομονωμένη ενορία του Νανάκ.
Τα σχολεία της Κρώμνης, «του Παρτίν» και «του Λυκάστ» τελούσαν υπό την εποπτεία και συνδρομή της «Αδελφότητας Κρωμναίων Τραπεζούντας».
Αξιοσημείωτο είναι ότι η Ελληνική (Ποντιακή) εξακολουθεί να μιλιέται μέχρι σήμερα, από λίγους βέβαια, γέρους της περιοχής.
Εκκλησιαστικά η Κρώμνη υπαγόταν στη μητρόπολη Χαλδίας με έδρα την Αργυρούπολη και μετά την παρακμή της, την Κερασούντα. Μετά τη φανέρωση των «κρυφών» Χριστιανών, στα μέσα του 19ου αιώνα, χτίστηκαν στην Κρώμνη πάρα πολλές εκκλησίες.
Σήμερα στέκονται ερειπωμένες 27 εκκλησίες (ενοριακές και παρεκκλήσια). Οι πιο καλοδιατηρημένες είναι:
- Ο Άγιος Γεώργιος Σιαμανάντων, που μετατράπηκε σε τζαμί για τους ελάχιστους σημερινούς κατοίκους.
- Η Παναγία του Αληθινού.
- Η Παναγία της Μόχωρας.
- Ο Άγιος Ιωάννης Στεφανάντων (Καβελάκ).
- Ο Άγιος Θεόδωρος Σαράντων.
Τέλος, να σημειωθεί πως οι περισσότερες εκκλησίες της Κρώμνης δεν βεβηλώθηκαν εσκεμμένα και σκόπιμα μετά το 1923, αλλά κατέρρευσαν από έλλειψη, και μόνο, φροντίδας. Ενώ προκαλεί εντύπωση το γεγονός ότι σε όλη την έκτασή της υπάρχει μόνο ένα τζαμί.
Δείτε στο παρακάτω video, μια σύντομη φωτογραφική περιγραφή της Κρώμνης του Πόντου. Στο τραγούδι και τη λύρα ο Γιώργος Στεφανίδης.