Η παραμονή των Θεοφανείων στον Πόντο ήταν ημέρα μεγάλης νηστείας και συμφιλίωσης με όσους ήταν μαλωμένοι. Η δε νύχτα της παραμονής ήταν αφιερωμένη στους νεκρούς και σε όλα τα σπίτια λάμβανε χώρα το «Λημόνεμαν».
Το μνημόσυνο νεκρών την παραμονή των Φώτων στον Πόντο
Μνημόσυνο νεκρών
Το «Λημόνεμαν» ήταν ένα λαϊκό δρώμενο, το οποίο ανάγεται στα νεκρικά λατρευτικά έθιμα στην αρχαία Αθήνα. Το «μνημόσυνο νεκρών» που γινόταν την παραμονή της γιορτής των Θεοφανείων, είναι ένα από τα πιο χαρακτηριστικά έθιμα των Ποντιακών Φώτων.
Πριν το βραδινό τραπέζι, που ήταν νηστίσιμο, τοποθετούσαν το εικονοστάσι πάνω στο τραπέζι. Παραδίπλα έβαζαν ένα ταψί γεμάτο με σιτάρι και στη μέση τοποθετούσαν μια καντήλα. Τα μέλη της οικογένειας άναβαν κεριά «για τ’ αποθαμέντς», για πεθαμένους συγγενείς και φίλους.
Ακολουθούσε το «Λημόνεμαν», δηλαδή το μνημόσυνο νεκρών
Η γιαγιά ή η νοικοκυρά του σπιτιού άρχιζε να εκφωνεί τα ονόματα των νεκρών, «πάππων προς πάππων και γονέων προς γονέων». Για τον κάθε νεκρό ανέφεραν στοιχεία από την ζωή του. Πόσα χρόνια έζησε, τι δουλειά έκανε και ό,τι άλλο θυμόταν από τη ζωή και τη δράση του.
Άρχιζαν με τα ονόματα των αντρών της οικογένειας, μετά με τους συγγενείς της γυναίκας και τέλος πάντα αναφέρονταν και τα ονόματα του δεξάμενου και της δεξαμέντζας (του νονού και της νονάς).
Εάν γνώριζαν πεθαμένους κρυπτοχριστιανούς της περιοχής τους, έκαναν και για αυτούς το «Λημόνεμαν» αναφέροντας τα Χριστιανικά τους ονόματα. Μετά από κάθε όνομα έλεγαν όλοι μαζί:
«Ο Θεόν να σχωρνά τον»
Το συγκινητικό είναι ότι στο τέλος άναβαν και ένα κερί για εκείνον τον ξένο που δεν είχε κανέναν σ’ αυτόν τον κόσμο να του ανάψει κερί. Για όσους δεν είχαν κάποιον να τους θυμηθεί «για τοι καρίπ΄ς και τ΄ έρημους». Επίσης άναβαν από ένα κερί στο εικονοστάσι του σπιτιού, ένα στην πόρτα και ένα στην πόρτα του στάβλου.
Όλα τα μέλη της οικογένειας κάθονταν γονατιστά γύρω από το τραπέζι. Δίπλα στους μεγάλους έπαιρναν θέση και τα παιδιά, για να βιώνουν και να συνεχίσουν την παράδοση. Για να μην ξεχνούν οι νεότεροι το χρέος τους στους παλιότερους, έγκαιρα τους μάθαιναν ένα τετράστιχο με τις βασικές επιθυμίες των τεθνεώτων:
«Τα Φώτα θέλω το κερί μ’
και Των Ψυχών κοκκία (κόλυβα)…
και την Μεγάλ’ Παρασκευήν
έναν μαντήλιν δάκραι»
Το «Λημόνεμαν» το θεωρούσαν κάτι πολύ σπουδαίο, ένα χρέος στους πεθαμένους που περνούσε από γενιά σε γενιά. Οι γιαγιάδες έλεγαν στα εγγόνια «πουλίμ απ΄εσέν τιδέν κι θέλω, τα Φώτα μαναχόν να μη ανασπάλτς με, να αφ΄ς με κερίν». Δηλαδή: «πουλάκι μου δεν θέλω τίποτα από σένα, να μην με ξεχάσεις μόνο τα Φώτα, να μου ανάψεις κερί».
Για να τρώγνε οι αποθαμέν
Στη συνέχεια έτρωγαν βραστή γλυκιά κολοκύθα, τα μαύρα τα φασούλια και τα μαύρα λάχανα αλάδωτα και χοσάφ (γλυκιά κομπόστα με φρέσκα και αποξηραμένα φρούτα).
Έστρωναν τραπέζι όχι για φαγητό, αλλά για να κάνουν το «λημόνεμαν»,
δηλαδή το μνημόσυνο νεκρών
Κανείς δεν έφευγε από την θέση του μέχρι να καούν όλα τα κεριά. Το τραπέζι παρέμενε όλο το βράδυ στρωμένο «για να τρώγνε οι αποθαμέν» όπως έλεγαν. Ενώ στο κέντρο του τοποθετούσαν μία φέτα ψωμί με τέσσερα αναμμένα κεριά σε σχήμα σταυρού.
Μάλιστα έλεγαν και το εξής:
«Το τραπέζ΄ γουρεμένον, θα έρται η Φωτεινή σκών΄ατό»
Το πρωί των Θεοφανείων πήγαιναν όλοι στην εκκλησία, με το σιτάρι από το βραδινό τραπέζι, για να παρακολουθήσουν την λειτουργία και να αγιασθούν.
Διαβάστε επίσης: Τα Θεοφάνεια στον Πόντο
Με πληροφορίες από το Schooltime