Ο «Πόντος», η θάλασσα είναι συνυφασμένη με την ιστορία, με τη ζωή του Ελληνισμού. Και ο Πόντος επίσης, η περιοχή γύρω από τη «Μαύρη Θάλασσα» με τα χιλιάδες χρόνια παρουσίας του Ελληνικού στοιχείου, είναι ένα με την Ελλάδα και με τον Ελληνισμό.
Με τη δύναμη των όπλων και την αίγλη του πολιτισμού
Ξενάγηση στον Πόντο
Από την άποψη αυτή, έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον μία «ξενάγηση» στον Πόντο, μέσα από ορισμένα αποσπάσματα από το βιβλίο «Ο Πόντος των Ελλήνων» εκδόσεις «Εφεσος». Γιατί, όπως έλεγε και ο Ευριπίδης:
«Όλβιος όστις ιστορίης έσχεν μάθησιν»
(τυχερός αυτός που διδάχτηκε ιστορία)
Από την εποχή του Ομήρου, «Πόντος» σημαίνει θάλασσα. Θάλασσα αναπεπταμένη και πλατιά, ανήσυχο και ανοιχτό πέλαγος. Σε αρκετούς αρχαίους συγγραφείς ο όρος Πόντος ταυτίζεται με τον Άξενο (κατ’ ευφημισμόν Εύξεινο) Πόντο, την τρικυμισμένη και σκουρόχρωμη Μαύρη Θάλασσα.
Αυτήν που αντίκρισαν από τα βουνά οι μύριοι του Ξενοφώντα αναφωνώντας με ανακούφιση:
«Θάλαττα, θάλαττα»
Ο Πόντος στην Ελληνική μυθολογία
Ο Πόντος στην Ελληνική μυθολογία προσωποποιεί το υγρό στοιχείο, γενικά, και παρουσιάζεται ως γιος της Γης και πατέρας του Νηρέα. Εξάλλου, η χώρα γύρω από τον Εύξεινο έχει εξέχουσα θέση σε μερικούς από τους ωραιότερους μύθους:
Από τις πολεμοχαρείς Αμαζόνες και τη βασίλισσά τους Ιππολύτη, τη θεόσταλτη ζώνη της οποίας απέσπασε ο Ηρακλής κατά τον ένατο άθλο του, έως το ταξίδι του Φρίξου και της Έλλης στην πλάτη του χρυσόμαλλου ιπτάμενου κριαριού και την εκστρατεία των Αργοναυτών του Ιάσονα στην Κολχίδα.
Το γεγονός αυτό αποτελεί ισχυρή ένδειξη, ότι οι αρχαίοι Έλληνες γνώριζαν και βρίσκονταν σε επαφή με τις περιοχές αυτές πολύ πριν από τον 8ο π.Χ. αιώνα.
Με την ονομασία Πόντος έμεινε γνωστό το βόρειο παράλιο τμήμα της μικρασιατικής χερσονήσου, το οποίο έχει στο νότο την Καππαδοκία, ανατολικά την Κολχίδα και δυτικά την Παφλαγονία.
Η οροθέτηση του ιστορικού Πόντου ενέχει μεγάλες δυσκολίες και σε γενικές γραμμές μπορούμε να τον ορίσουμε ως την περιοχή μεταξύ του Σοχούμ (ανατολικά) και της Σινώπης (δυτικά). Μια νοητή, περίπου παράλληλη με την ακτή, γραμμή, που διέρχεται λίγο ψηλότερα από τη Σεβάστεια, ορίζει, συμβατικά, την επαρχία προς το νότο.
Η συνήθεια, που επικράτησε μεταξύ των Ελλήνων συγγραφέων, να μνημονεύουν χωριστά τον Πόντο, δεν μπορεί να ερμηνευθεί πειστικά από την αναμφισβήτητη διαφορά στην ιστορική και πολιτισμική εξέλιξη της περιοχής, σε σχέση με την υπόλοιπη Μικρασία.
Ελληνικές πόλεις
Η περιοχή του Πόντου αποτέλεσε θέατρο εξέλιξης του δεύτερου Ελληνικού αποικισμού (8ος π.Χ. αι.). Πρώτη ιδρύθηκε, από τους Ίωνες της Μιλήτου, η Σινώπη και αυτή με τη σειρά της, μετά από χρόνια, ίδρυσε τα Κοτύωρα, την Τραπεζούντα και την Κερασούντα.
Ακολούθησαν οι Μεγαρείς, οι Φωκαείς, οι Αθηναίοι και τα παράλια του Εύξεινου γέμισαν Ελληνικές πόλεις
Οι αποικίες δημιουργήθηκαν με στόχο την αναζήτηση μετάλλων, αλλά σύντομα εξελίχθηκαν σε εμπορικά κέντρα. Αναγκασμένες να επιβάλλουν την ύπαρξη και την παρουσία τους, χρησιμοποίησαν τη δύναμη των όπλων και την αίγλη του πολιτισμού τους.
Ο Πόντος έλαβε το όνομα αυτό και απέκτησε πολιτική σημασία, μόνο κατά τη μετά τον Μέγα Αλέξανδρο εποχή. Ο Χριστιανισμός, χάρη και στη μεγάλη εξάπλωση της Ελληνικής γλώσσας, διαδόθηκε ταχύτατα από τα πρώτα κιόλας αποστολικά χρόνια. Ως πρώτοι κήρυκες του Ευαγγελίου φέρονται οι απόστολοι Ανδρέας και Πέτρος.
Ο Ελληνικός πληθυσμός
Αν δεχθούμε τους αριθμούς που δίνει ο Αρχιμανδρίτης Πανάρετος Τοπαλίδης, ο Ελληνικός πληθυσμός του Πόντου στην εποχή του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου έφθανε τις 700.000.
Ωστόσο, πιο κοντά στην πραγματικότητα βρίσκονται τα στοιχεία από την απογραφή του Ελληνικού πληθυσμού της Μικράς Ασίας, η οποία διενεργήθηκε το 1911 από τις κατά τόπους Προξενικές Αρχές.
Σύμφωνα με αυτά, οι Έλληνες κάτοικοι του Πόντου ήταν 400.000 περίπου. Αντίθετα από τα αναμενόμενα, μεγαλύτερη συγκέντρωση πληθυσμού καταγράφεται στις μητροπόλεις Αμάσειας (123.398 κατ.) και Νεοκαισάρειας (102.563 κατ.), ένα μέρος των οποίων ανήκαν γεωγραφικά στο βιλαέτι της Σεβάστειας και της Κασταμονής.
Ο αισθητά περιορισμένος αριθμός των Ελλήνων κατοίκων του βιλαετιού της Τραπεζούντας, οφείλεται κατά κύριο λόγο στη μετανάστευση προς τη Ρωσία.