Ένα έθιμο βγαλμένο μέσα από τη Ποντιακή παράδοση, που διαδραματίζεται κατά το Δωδεκαήμερο των γιορτών. Δηλαδή από τη δεύτερη ημέρα των Χριστουγέννων έως και τα Φώτα.
Ο τελετουργικός χορός των Μωμόγερων
Έθιμο των Μωμόγερων
Το έθιμο των «Μαμώερων» ή «Μωμόγερων» προέρχεται από την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Όταν μεταμφιεσμένοι αντάρτες κατέβαιναν στα χωριά, με σκοπό τη συλλογή και διάχυση πληροφοριών.
Η κορύφωση ήταν ο τελετουργικός χορός των Μωμόγερων, η αλληγορία του οποίου ανύψωνε το ηθικό των συμπατριωτών τους, αλλά και τους προετοίμαζε για τον ξεσηκωμό. Χωρίς να το αντιλαμβάνονται οι Τούρκοι, που επίσης συμμετείχαν στα δρώμενα, χωρίς να καταλαβαίνουν τι γινόταν!
Είναι ένα τελετουργικός χορός που προτρέπει τη γη να καρπίσει
Οι πηδηχτοί, θορυβώδεις χοροί είναι γνωστοί στον πρωτόγονο άνθρωπο σε όλα τα μέρη του κόσμου. Η μεταμφίεση των ανθρώπων σε ζώα ή κακούς δαίμονες και οι θορυβώδεις χοροί έχουν σκοπό την απομάκρυνση του κακού, την προστασία του νεαρού θεού, την καρποφορία και τη βλάστηση.
Κεντρικό πρόσωπο είναι ο Μώμος, Θεός του γέλιου και της σάτιρας στην Αρχαία Ελλάδα. Ο οποίος παρότρυνε τους 12 ακόλουθους του (τους Μωμόερους) να βρουν αφορμή για να σατιρίσουν και να προκαλέσουν το γέλιο στους συγκεντρωμένους.
Κατά πολλούς η λέξη «μωμό(γ)ερος» είναι πιθανό να προέρχεται από τη σύνθεση της λέξης γέρος με τις αρχαίες «μώμος» (ψόγος, μομφή) ή «μίμος». Μιας που και οι δύο προσιδιάζουν στις σκωπτικές και μιμητικές παραστάσεις τους και θυμίζουν τους αρχαίους μίμους.
Κατά άλλους το δρώμενο έχει πολεμικό χαρακτήρα και οι ομάδες χορευτών χορεύουν με τελετουργικό τρόπο, έναν ατέλειωτο πολεμικό χορό. Οι χορευτικοί θίασοι των Μωμόγερων συγκροτούν σοβαρές και πειθαρχημένες ομάδες, που χορεύουν με την καθοδήγηση του αρχηγού.
Παραγγέλματα – Συμβολισμοί
Συνολικά υπάρχουν 6 φάσεις του χορού και 15 παραγγέλματα. Με τα παραγγέλματα ο αρχηγός κατευθύνει τις κινήσεις του χορού.
- Με το «τιζουλούμ πακαλούμ» μπαίνουν οι χορευτές πολεμιστές στη σειρά.
- Με το «ικεσέρ» μπαίνουν σε δυάδες.
- Με το «αρς» ξεκουράζονται.
- Με το «σέρτ» κινούνται πιο γρήγορα.
Οι 12 χορευτές συμβολίζουν τους δώδεκα μήνες του χρόνου, ενώ η νεαρή νύφη είναι σύμβολο της γονιμότητας και της βλάστησης
Η μεταμφίεση του άνδρα σε γυναίκα συμβολίζει την εναρμόνιση των αντιθέτων αρσενικού και θηλυκού. Την ένωση αυτών που φαίνονται να είναι χωρισμένα. Τη θεία ένωση του άνδρα με τη γυναίκα, που πρέπει να γίνουν ένα, για να κερδίσουν υγεία και μακροβιότητα.
Στο δρώμενο μπορούν να συμμετέχουν και άλλες φιγούρες (μορφές), που διαφέρουν από τόπο σε τόπο
Παντού όμως υπάρχουν η νύφη και ο διάβολος. Έτσι, το κλέψιμο της νύφης είναι κοινό σε όλους τους θιάσους και συμβολίζει, κατά πως λέγεται, την αρπαγή της Περσεφόνης από τον Πλούτωνα.
Καθ’ όλη τη διάρκεια του Δωδεκαημέρου των γιορτών, οι Μωμόγεροι γυρίζουν σε παρέες στους δρόμους των χωριών. Χορεύουν και τραγουδούν τα κάλαντα ή άλλους ευχετικούς στίχους, προσδοκώντας τύχη για τη νέα χρονιά. Όταν δύο παρέες μωμόγερων συναντηθούν, κάνουν ψευτοπόλεμο μεταξύ τους. Ώσπου η μία ομάδα να νικήσει και η άλλη να δηλώσει υποταγή.
Από τον Πόντο στην Ελλάδα
Κάθε χρόνο τέτοιες μέρες, το έθιμο των Μωμόγερων, αναβιώνει σε όλη την Ελλάδα, αλλά κυρίως σε χωριά της Δυτικής Μακεδονίας, από Ποντιακούς Συλλόγους.
Είναι πολλά τα χωριά της Δυτικής Μακεδονίας που διεκδικούν τη μεταφορά του χορού απ’ τον Πόντο στην Ελλάδα. Το σίγουρο είναι ότι το έθιμο των Μωμόγερων υπήρχε στην περιοχή του Πόντου από Αρχαιοτάτων χρόνων και μεταφέρθηκε στην Ελλάδα από τους πρόσφυγες του χωριού Λιβερά.
Ως πρώτος χορευτής που αναβίωσε το έθιμο αναφέρεται ο Ταπαντζίδης Νικόλαος, με καταγωγή από τα Λιβερά του Πόντου. Ο οποίος μετοίκησε στο χωριό Κομνηνά της Κοζάνης. Από τότε οι «Μωμόγεροι των Κομνηνών» θεωρούνται οι πλέον έγκυροι εκπρόσωποι του δρώμενου.