Με αφορμή τη πανδημία του Κορωνοϊού που ενέσκηψε σε όλες τις χώρες του κόσμου, είναι ενδιαφέρον να προσεγγίσουμε αντίστοιχη εμπειρία. Την οποία έζησαν οι πρόγονοι μας κατά τη δεκαετία του 1840, στην ιστορική μας πατρίδα, τον Πόντο.
Οι προγονοί μας προσωποποίησαν τον Γουρζουλά με την εικόνα του Χάρου
Επιδημία Πανώλης
Πρόκειται για τη δεύτερη λοιμώδη επιδημία της πανώλης – πανούκλας – χολέρας ή «Γουρζουλάς» στα Ποντιακά. Η πανώλη ήταν μια οξεία λοιμώδης νόσος, που προκαλούνταν από τον λεγόμενο βάκιλο του «Γερσίν» και μεταδίδονταν όπως ο Κορονοϊός ακόμα και με τα σταγονίδια. Προκαλούσε τα ίδια συμπτώματα, όπως υψηλό πυρετό με αιμόπτυση, πνευμονία και τέλος σηψαιμία.
Η πανδημία αυτή ήταν γνωστή με τον όρο «Ασιατική χολέρα» και απλώθηκε γρήγορα σε όλη τη Δύση μετά το 1830. Παρουσίαζε έξαρση κατά τη καλοκαιρινή περίοδο και εξασθενούσε στη χειμερινή.
Η πρώτη επιδημία εμφανίστηκε σε περιορισμένο βαθμό το 1811, ενώ η δεύτερη εμφάνιση πήρε χαρακτήρα πανδημίας. Γιατί μεταφέρθηκε στις περιοχές ολόκληρου του Πόντου μέχρι και την Σεβάστεια.
Μεταφέρθηκε το 1845 με τα Ευρωπαϊκά καράβια, που μετέφεραν διάφορα προϊόντα κυρίως λάδι, ελιές, σαπούνι, πετρέλαιο κ.τ.λ. Βαθμιαία απλώθηκε σ’ όλη την Οθωμανική αυτοκρατορία, γιατί δεν πάρθηκαν μέτρα κατά της ελεύθερης κυκλοφορίας. Κύριο μέσο διάδοσης της ασθένειας αποτέλεσαν οι αρουραίοι και οι ψύλλοι. Δύο οργανισμοί, που αφθονούσαν εκείνη την εποχή στην Κωνσταντινούπολη και στην Τραπεζούντα.
Οι Πόντιοι της Τραπεζούντας μόλις παρουσιάστηκε ο Γουρζουλάς επέστρεψαν στα χωριά τους για να προφυλαχτούν. Με αποτέλεσμα να μεταφέρουν την ασθένεια σε όλα τα χωριά της ευρύτερης ποντιακής περιφέρειας…
Γουρζουλάς
Ο λόγιος, Παντελής Μελανοφρύδης από την Άδυσσα, σε μια ιστορική του αναφορά για τον Γουρζουλά, μας λέει ότι αυτός εμφανίστηκε στο Μεσοχάλδιο και στη Ματσούκα το 1830:
«Οι κάτοικοι του χωριού μας οι Αδυσσενοί, κατέφυγαν εις τα δάση. Το χωριό ερημώθη και οι χωρικοί με τα ζώα των και μερικά σκεπάσματα και τρόφιμα κατασκήνωσαν εις την τοποθεσίαν Πλάτων.
Μια γριά, η Σουγκουρίνα, αρρώστησαν και τα έξι αγόρια της και παρέμεινε η χαροκαμένη μάνα να τα περιποιηθεί. Και τα έξ’ απέθαναν και η δυστυχισμένη μητέρα εφορτώνετο τα πτώματα και τα έθαβε εις τον πλησίον κήπον της. Η ίδια επέζησε».
Η ηχηρή και ευρέως διαδεδομένη λέξη «Γουρζουλάς» αιτιολογείται από τον Παντελή Μελανοφρύδη ως εξής: Το πρώτο συνθετικό της λέξης είναι το (α)γούρ’ και το δεύτερο είναι από το ρήμα «ζουλώ». Ζουλίζω – στρέφω ανάποδα, καταβάλλω επί αρρώστιας. Δηλαδή Γουρζουλάς ο καταβάλλων, ο εξασθενών και κατ’ επέκταση ο επιφέρων τον θάνατο.
Συνεχίζοντας μας επεξηγεί, ότι οι λέξεις α(γούρ) – ζουλάς η ασθένεια των άγουρων ανδρών. Καθώς η ασθένεια χτυπούσε περισσότερο τους άνδρες…
Μέτρα αντιμετώπισης – Περίθαλψη
Τα μέτρα αντιμετώπισης της ασθένειας για τα κοινωνικά δεδομένα εκείνης της εποχής υπήρξαν σκληρά. Αφού οι δημογεροντίες των χωριών αποφάσιζαν την εκδίωξη και την απομόνωση των αρρώστων. Κυρίως σε απόμακρες καλύβες ή και μεγάλες σπηλιές πάνω στα βουνά. Τον επισιτισμό των ασθενών αναλάμβανε η κάθε οικογένεια, που μετέφερε τα τρόφιμα προς το μέρος της απομόνωσης, την «Σπιναλόγκα» της εποχής.
Μια δεύτερη αντιμετώπιση ήταν να αφήνουν τους ασθενείς με την γιαγιά στο σπίτι και να φεύγει όλο το χωριό στο βουνό.
Η συγγραφέας, Γιώτα Ιωακειμίδου, στο βιβλίο της «ΜΑΤΩΜΕΝΟΣ ΝΟΣΤΟΣ» μας περιγράφει με λεπτομέρεια, πως περιέθαλπαν οι συγγενείς τους αρρώστους στο χωριό Κόβ’ Τεπέ της Σεβάστειας.
Οι Τούρκοι ως μοιρολάτρες του «Κισμέτ» αντιμετώπιζαν τις συνέπειες χωρίς να πάρουν κανένα μέτρο. Γιατί πίστευαν, πως ο θάνατος από λοιμό τους στέλνει στον παράδεισο.
Λιτανείες – Αγρυπνίες
Το στήριγμα από το οποίο αντλούσαν δύναμη οι απλοϊκοί άνθρωποι της εποχής εκείνης ήταν η πίστη στο Θεό και στους Αγίους. Στους οποίους ο καθένας ξεχωριστά αλλά το κάθε χωριό έκανε κάθε βράδυ λιτανείες και αγρυπνίες. Οι κάτοικοι της περιοχής Ματσούκας έβρισκαν καταφύγιο στα τρία μεγάλα μοναστήρια τους.
Το 1796, γράφει ο Θεοδόσης Κυριακίδης στην «Εγκυκλοπαίδεια του Ποντιακού Ελληνισμού», χτύπησε η πάλι η πανώλη τοπικά και οι Τραπεζούντιοι πήγαν στο μοναστήρι του Άγιου Γεώργιου του Περιστερεώτα. Μολύνθηκαν όλοι οι μοναχοί και πέθανε ο ηγούμενος της Γερβάσιος και ένας ακόμα μοναχός.
Στα χωριά της Αργυρούπολης όπως στην Τσίτη, στο Καρμούτ’ και σε πολλά άλλα πίστευαν, πως τον Γουρζουλά τον νίκησε ο Άγιος Θεόδωρος, ενώ σε άλλα ο Άγιος Δημήτριος ή ο Άγιος Γεώργιος.
Στο χωριό Καρμούτ’ της Αργυρούπολης οι κάτοικοι έκαναν όλο το βράδυ αγρυπνία στην εικόνα του Άε Θόδωρα και την άλλη ημέρα δεν αρρώστησε κανένας. Προς τιμήν του Άε Θόδωρου έχτισαν την εκκλησία πάνω στο λόφο του χωριού, στο σημείο όπου πίστεψαν ότι ο Άγιος σταμάτησε την αρρώστια. Οι καρμουτλήδες για να δοξάσουν τον Άγιο τους, έχτισαν μεγαλοπρεπή εκκλησία προς τιμήν του, η οποία διασώζεται μέχρι σήμερα.
Κορονοϊός Covid-19
Ποιος μπορούσε να προβλέψει πως η ανθρωπότητα θα αναλωθεί σε πυρηνικούς εξοπλισμούς. Που μπορούν να αφανίσουν τον άνθρωπο εκατοντάδες φορές από τον όμορφο και μοναδικό πλανήτη, τη γη. Και να φανούν ανήμπορα σκαθάρια και δηλοί ικέτες μπροστά σ’ έναν ιό, που δεν φαίνεται με γυμνό μάτι.
Ένα είναι βέβαιο: πως οι πρόγονοί μας πριν 200 χρόνια μπόρεσαν βιολογικά και ψυχολογικά να εξευμενίσουν και να καταπολεμήσουν τους ιούς της εποχής, με τη πίστη και τη στροφή στη φύση.
Σήμερα η ανθρωπότητα δυστυχώς συλλαμβάνεται ανίσχυρη και φοβική να αντιμετωπίσει τον ύπουλο άγνωστο εχθρό, που την απειλεί. Οι αδαείς προγονοί μας προσωποποίησαν το Γουρζουλά με την εικόνα του χάρου.
Η σύγχρονη επιστήμη παρακολουθεί τον Κορονοϊό με φόβο και δέος, ανήμπορη να παρέμβει αποτελεσματικά. Για μια ακόμη φορά επαληθεύεται η ρήση πως η ιατρική επιστήμη βρίσκεται ακόμη σε νηπιακή ηλικία…