Όπως σε όλα τα μέρη της Ελλάδας, έτσι και στον Πόντο πίστευαν στους Καλικάντζαρους. Πίστευαν ότι κατά τις γιορτές του Δωδεκαήμερου (από τα Χριστούγεννα έως τα Φώτα) βγαίνουν οι Καλικάντζαροι ή αλλιώς τα Πίζηλα και ενοχλούν τους ανθρώπους.
Πίζηλα, Πίζουλα, Πίζελα ή Πιζήαλα
Οι Καλικάντζαροι
Οι Καλικάντζαροι – Πίζηλα έβγαιναν από τα έγκατα της γης την παραμονή των Χριστουγέννων (κατά πως πίστευαν στην Οινόη), με μια χρυσή βάρκα. Και ενώ δεν έκαναν κακό στους ανθρώπους, τους ανακάτευαν με τις ζημιές τους και γενικότερα τους ενοχλούσαν. Ενοχλούσαν ιδιαίτερα τα παιδιά και ιδίως τα αβάπτιστα, τις λεχώνες, τις νεόνυμφες και γενικά αδύναμα άτομα.
Προκαλούσαν ζημιές στα πράγματα του σπιτιού, στα ζώα και στους αγρούς
Για προφύλαξη από τους καλικάντζαρους, χάραζαν στα σταυροδρόμια, στο έδαφος, το σημείο του σταυρού και σκέπαζαν τα πάντα μέσα στο σπίτι. Μιας και τα πίζηλα ήταν ακάθαρτα και ότι έπιαναν το λέρωναν.
Επίσης για να προστατευθούν, απέφευγαν να κάνουν νυχτερινές δουλειές έξω από το σπίτι και να πετάξουν νερά έξω το βράδυ. Επίσης φρόντιζαν να μην κάνουν γάμους και βαφτίσια εκείνο το διάστημα.
Ανάλογα με την περιοχή, τους καλικάντζαρους στον Πόντο τους ονόμαζαν… Πίζηλα, Πίζουλα, Πίζελα ή πιζήαλα.
Προλήψεις – Δεισιδαιμονίες
Ο Εύξεινος Πόντος είναι μια περιοχή που οι δοξασίες περίσσευαν καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους. Το ίδιο ίσχυε και για τις γιορτές του Δωδεκαήμερου, για τις οποίες υπήρχαν προλήψεις και δεισιδαιμονίες. Διότι τα πίζηλα «είχαν βρει καταφύγιο» και στην ιστορική μας πατρίδα.
Για τον λόγο αυτό, στον Πόντο, όποιος ήθελε να αποφύγει την επίσκεψη των καλικαντζάρων, έπρεπε:
- Να μη σβήσει την λάμπα και αν ήταν ανάγκη να βγει από το σπίτι, έπρεπε να κρατάει φανάρι αναμμένο ή δαυλό.
- Το βράδυ της παραμονής των Χριστουγέννων, κατά τη διάρκεια που λάμβανε χώρα το «τραπέζι της Παναγίας», έπρεπε να ανάψει το τζάκι με το «Χριστοκούρ» και να μην αφεθεί η φωτιά να σβήσει για τις επόμενες 12 ημέρες.
- Να ραντίζει το σπίτι με Αγιασμό.
- Να σταυροκοπιέται και να λέει συχνά (ψιθυριστά) το Πάτερ ημών και άλλες προσευχές.
Τα πίζηλα εξαφανιζόντουσαν τα Φώτα, με τον Αγιασμό των υδάτων. Για να επιστρέψουν και πάλι τα επόμενα Χριστούγεννα.