Η γλώσσα ισχυροποιεί τους δεσμούς μεταξύ των ομιλητών της και πιστοποιεί ένα κοινό ιστορικό παρελθόν, το οποίο εκφράζεται με τη χρήση της. Έτσι, η Ποντιακή διάλεκτος διασώζει γλωσσικά στοιχεία χιλιάδων χρόνων, ως γνήσια απόγονος της αρχαίας Ιωνικής διαλέκτου.
Ανάμεσα στα κοινά στοιχεία που συγκροτούν την ιδιαίτερη ταυτότητα ενός έθνους ή μιας φυλής, κατέχει η γλώσσα του
Ποντιακά
Τα γεωγραφικά όρια μέσα στα οποία μιλιόταν η Ποντιακή διάλεκτος, έφταναν στα δυτικά από την Ινέπολη (Ιωνόπολη) ως τη Ριζούντα και την Κολχίδα στα ανατολικά. Συμπεριλαμβάνοντας σαφώς και την ενδοχώρα ανάμεσά τους.
Όπως είναι φυσικό, η ομιλία της Ποντιακής διαλέκτου σε μία τόσο μεγάλη γεωγραφική έκταση δεν ήταν παντού πανομοιότυπη. Αλλά παρουσίαζε ορισμένες παραλλαγές από περιοχή σε περιοχή, γι’ αυτό και διακρινόταν σε ιδιώματα. Το μεγαλύτερο από αυτά ήταν «το ιδίωμα της Χαλδίας», το οποίο, όπως υποστηρίζει ο Άνθιμος Παπαδόπουλος, μιλούσαν τα 9/10 των Ποντίων.
Η Ποντιακή διάλεκτος ως στοιχείο της ταυτότητας μας
Ισχυρότερη απόδειξη για την καταγωγή της και ιδιαιτερότητά της σε σύγκριση με τη λοιπή Ελληνική, αποτελεί η προφορά του «η» ως «ε», όπως φανερώνουν πλήθος λέξεων, π.χ. «άκλερος», «νύφε», «χαμελός», «ζεμία».
Αρχαία Ελληνικά
Εντυπωσιακή, επίσης, είναι και η διατήρηση γραμματικών τύπων της Αρχαίας Ελληνικής γλώσσας στη Ποντιακή διάλεκτο. Εκτός από την κατάληξη του β’ εν. προσώπου της «Προστακτικής Ενεργητικού Αορίστου», η οποία διατηρήθηκε ακέραιη (π.χ. τάραξον, γράψον, στείλον) , έχουν διατηρηθεί πολλοί άλλοι τύποι της «Προστακτικής» ελαφρά παραλλαγμένοι. Αρκεί να σκεφτούμε πως η προστακτική «αφ’ς» προέρχεται από την προστακτική «ἄφες» του ρήματος «ἀφίημι», γνωστή σε όλους από την προσευχή «Πάτερ ἡμῶν».
Ακόμη, στη Ποντιακή επιβίωσε η προστακτική των συνηρημένων σε «-έω» ρημάτων, με αποσιώπηση του τελικού διφθόγγου «-ει». Οι προστακτικές «λάλ’», «φόρ’» , «φίλ’» προέρχονται από τις αντίστοιχες προστακτικές της Αρχαίας Ελληνικής «λάλει», «φόρει», «φίλει».
Πλήθος λέξεων της αρχαίας διατηρήθηκαν ατόφιες στη Ποντιακή, ενώ δε διατηρήθηκαν στη Νέο Ελληνική
Η Ποντιακή διάλεκτος διατήρησε ρήματα όπως το «ἐγκαλῶ» (κατηγορώ), «ῥιγῶ» (κρυώνω), «βοῶ» (κραυγάζω, παράγω βοή). Ή ελαφρά παραλλαγμένα, όπως είναι το «ομνύω» (ορκίζομαι) το οποίο προέρχεται από το αρχαίο «ὄμνυμι», «άφτω» (ανάβω), από το «ἅπτω», «‘κχύουμαι» (χύνομαι) από το «ἐκχέομαι».
Ακόμη, στην Ποντιακή διασώθηκαν αρχαιότεροι τύποι λέξεων, οι οποίοι είτε δε διατηρήθηκαν στη Νέα Ελληνική, είτε αντικαταστάθηκαν από τους ξένους.
Για την πρώτη περίπτωση, ας σκεφτούμε πως το ρήμα «αναμένω» χρησιμοποιείται στην Ποντιακή, ενώ συνώνυμό του στη νέα ελληνική είναι το «περιμένω». Για να εκφράσουμε, όμως, την ενέργεια του ρήματος «περιμένω» στη νεοελληνική χρησιμοποιούμε το ουσιαστικό «αναμονή», καθώς δεν παράγεται ανάλογο ουσιαστικό.
Αναφορικά με τη δεύτερη περίπτωση, ας σκεφτούμε πως η Ποντιακή διάλεκτος διατήρησε τη μεσαιωνική ονομασία «(ο)ξύγαλαν» για το γιαούρτι. Ενώ στη Νέα Ελληνική χρησιμοποιείται η τουρκική λέξη «γιαούρτι».
Η γλώσσα μας
Ασφαλώς, η Ποντιακή διάλεκτος λόγω της απομακρυσμένης γεωγραφικής θέσης του Πόντου από τη μητροπολιτική Ελλάδα, ενσωμάτωσε πολλές λέξεις από την Τουρκική, την Αραβική και τη Περσική γλώσσα. Παρόλα αυτά, οι λέξεις δεν παρέμειναν αυτούσιες, αλλά πήραν Ελληνικές καταλήξεις προσαρμοζόμενες στο γραμματικό και κλιτικό σύστημα της Ποντιακής και σε πολλές περιπτώσεις έδωσαν παράγωγα.
Για παράδειγμα, η τουρκική λέξη «dava» (δίκη πολιτικού δικαστηρίου) έδωσε το ρήμα «ταβίζω» (μαλώνω) και το ουσιαστικό «ταβή» (έριδα, φιλονικία).
Αν νεκρωθεί η γλώσσα μας, μοιραία θα νεκρωθεί κι ένα μέρος της ταυτότητάς μας
Η μακραίωνη διατήρηση της Ποντιακής διαλέκτου σε ένα εχθρικό περιβάλλον, ανάμεσα σε λαούς αλλόθρησκους και αλλόγλωσσους πιστοποιεί με το δικό της τρόπο την ανθεκτικότητα της Ποντιακής φυλής απέναντι στην αφομοίωση. Δυστυχώς, όμως, σήμερα η χρήση της έχει περιοριστεί σημαντικά. Καθώς τα Ποντιακά ομιλούνται σχεδόν αποκλειστικά σε χωριά με κατοίκους Ποντιακής καταγωγής, από άτομα της δεύτερης και τρίτης γενιάς.
«Ο θάνατος μιας γλώσσας σημαίνει την απώλεια ενός τρόπου ερμηνείας του κόσμου, σημαίνει την πτώση του πολιτισμού, που συνδέεται με αυτή τη γλώσσα» υποστηρίζει ο Γάλλος γλωσσολόγος Klaude Hagege.
Αν μάλιστα σκεφτούμε πως τα στοιχεία που συνιστούν το σύνολο μιας παράδοσης έχουν μεταξύ τους διαλεκτική σχέση, εύκολα συμπεραίνουμε πως η φθορά ή η εξαφάνιση κάποιου, μοιραία θα συνεπιφέρει τη φθορά και εξαφάνιση των υπολοίπων. Πιο συγκεκριμένα, αν η Ποντιακή διάλεκτος καταστεί άγνωστη στις νεότερες γενιές, η Ποντιακή μουσική, τα Ποντιακά τραγούδια ακόμη και τα Ποντιακό θέατρο, θα γίνουν και αυτά ξένα και αδιάφορα.
Καθήκον μας λοιπόν είναι, απέναντι στον πολιτισμό και τη παράδοση μας, να υπερασπιστούμε την Ποντιακή μας ταυτότητα.
Αρχοντούλα Κωνσταντινίδου – Φιλόλογος