Κατά τη διάρκεια του Δωδεκαημέρου, συναντάμε και πολλά έθιμα στον Πόντο σχετικά με τη Πρωτοχρονιά. Έθιμα, που παρ’ όλες δύσκολες εποχές στις οποίες ζούσαν οι Πόντιοι, κατάφεραν να διατηρήσουν, κατά την παράδοση τους.
Υείαν – ευλοΐαν και καλοχρονίαν!
Έθιμα Πρωτοχρονιάς
Το βράδυ της Πρωτοχρονιάς διάλεγαν ένα μεγάλο κούτσουρο για να καίγεται στο τζάκι. Καθώς πίστευαν ότι η φωτιά διώχνει τα δαιμόνια που έρχονταν από τη καπνοδόχο. Το κούτσουρο αυτό το λέγανε «Καλαντοκούρ».
Τα μεσάνυχτα, ο αρχηγός της οικογένειας σταύρωνε με το μαχαίρι και έκοβε τη βασιλόπιτα που είχε μέσα το νόμισμα (συνήθως μια δεκάρα). Αφιέρωνε το πρώτο κομμάτι στον πολιούχο Άγιο της ενορίας και το έβαζε στο εικονοστάσι.
Σε άλλα μέρη πάλι την παραμονή της Πρωτοχρονιάς ο αρχηγός της οικογένειας «καλαντίαζεν τ’ οσπίτ’». Ανακάτευε φουντούκια ή καρύδια με νομίσματα και τα πετούσε στις τέσσερις γωνίες του σπιτιού, λέγοντας ευχές για τη νέα χρονιά και για τη καλοτυχία και πολυκαρπία του σπιτικού του:
«Ευτυχισμένο το Νέο Έτος! Εδέβεν η κακοχρονία και έρθεν η καλοχρονία…»
Αργά το βράδυ στα σπίτια όπου ήταν συγκεντρωμένα όλα τα μέλη της οικογένειας ή και συγγενικά ή φιλικά πρόσωπα, η νύφη «εγούρευεν» (έστρωνε) το τραπέζι. Εάν δεν υπήρχε νύφη στο σπίτι, τον ρόλο τον αναλάμβανε η πρωτότοκη κόρη της οικογένειας.
Κυδώνι – Ρόδι
Σε άλλα μέρη του Πόντου, κάθε οικογένεια έπαιρνε από ένα κυδώνι και το έκοβε σε τόσα κομμάτια όσα άτομα ήταν στην οικογένεια. Μετά έβαζαν κέρμα μέσα σ’ ένα κομμάτι, τα ανακάτευαν μέσα σε μια πετσέτα και διάλεγε ο καθένας από ένα κομμάτι κυδωνιού.
Σε όποιον τύχαινε το κέρμα, αυτός μετά έπρεπε να σηκωθεί τα χαράματα, να πάρει μια κανάτα και να πάει κάτω στην πλατεία να τη γεμίσει με νερό. Από αυτό το νερό θα έβαζε λίγο στα ζώα, θα κρατούσε λίγο να πλυθούν και λίγο για να πιουν.
Επίσης σε ορισμένα μέρη, συνήθιζαν να σπάνε στη πόρτα του σπιτιού ένα ρόδι, για το γούρι…
Το καλαντόνερο
Ξημέρωμα Πρωτοχρονιάς πηγαίνανε οι χωριανοί στη βρύση του χωριού. Αφήνανε εκεί τσουρέκια, γλυκίσματα, φρούτα και έπαιρναν νερό (το θεωρούσαν αγιασμένο) για να ραντίσουν το σπίτι.
Ο «απεσταλμένος» έπαιρνε τα τυχερά λεφτοκάρυα (φουντούκια) και στη διάρκεια της διαδρομής δεν έπρεπε να μιλήσει με κανέναν. Γυρνώντας στο σπίτι όλοι πλένονταν με το καλαντόνερο και εύχονται ο ένας στον άλλον καλή χρονιά.
Ποδαρικό στα σπίτια
Την Πρωτοχρονιά δεν επιτρεπόταν σε κανέναν η είσοδος στο σπίτι, προτού μπει ο παπάς για να κάνει αγιασμό. Ποδαρικό στα σπίτια των Ποντίων την ημέρα της Πρωτοχρονιάς έβαζαν να κάνουν τα παιδιά, ως δείγμα καλοτυχίας για τη νέα χρονιά.
Αυτήν την ημέρα τα κορίτσια σε πολλά μέρη ψαλίδιζαν τις άκρες των μαλλιών τους για να αυξηθούν περισσότερο. Ακόμη πίστευαν ότι κανείς δεν έπρεπε να κλαίει την ημέρα αυτή, γιατί θα έκλαιγε όλη τη χρονιά.
Κορκότα
Ένα ακόμη έθιμο διατηρείται στη Σινώπη σήμερα, θυμίζοντας ένα αντίστοιχο που συνέβαινε στα παράλια του Πόντου, πριν τον ξεριζωμό.
Κορίτσια και γυναίκες τότε κατέβαιναν στη Μαύρη Θάλασσα μ΄ένα σκεύος γεμάτο κορκότα (αποφλοιωμένο και σπασμένο σκληρό σιτάρι). Έριχναν το σιτάρι στη θάλασσα και γέμιζαν το σκεύος με νερό και βότσαλα. Με το νερό ράντιζαν όλο το σπίτι και ένα από τα βότσαλα το τοποθετούσαν στο σκεύος που έκαναν ζύμη. Για να υπάρχει αφθονία στα οικιακά εφόδια, όσα και τα βότσαλα της θάλασσας δηλαδή.
Μωμόγεροι – Πίζηλα
Ένα άλλο έθιμο (με κάποιες μικροδιαφορές ανά περιοχή), που ήταν πολύ αγαπητό στον Πόντο, συνδεδεμένο με το Δωδεκαήμερο και ιδιαίτερα με τη Πρωτοχρονιά, ήταν οι Μωμόγεροι. Επίσης κατά τη διάρκεια του Δωδεκαήμερου εμφανίζονταν και τα Πίζηλα, δηλαδή οι καλικάντζαροι.