Όπως πολύ σωστά αναφέρει και το Ποντιακό άσμα… «σα ξένα είμαι Έλληνας και σην Ελλάδα ξένος». Για τους νέους Πόντιους πρόσφυγες, από τη Σοβιετική Ένωση, η κοινωνική περιθωριοποίηση ήταν η κύρια συμπεριφορά. Τόσο των γηγενών όσο και των ενσωματωμένων απόγονων των προσφύγων του 1922.
Σα ξένα είμαι Έλληνας και σην Ελλάδα ξένος…
Η αρχική μαζική εγκατάσταση Ποντίων προσφύγων στην Ελλάδα σημειώθηκε κατά τρία κύματα:
- Κατά την πρώτη φάση της Γενοκτονίας στον Πόντο (1916-1918).
- Μετά την αποχώρηση του Ελληνικού εκστρατευτικού σώματος από τη Νότια Ρωσία το 1919.
- Μετά την εκκένωση του Καρς και Αρνταχάν και τη δημιουργία ενός σημαντικού Ελληνικού προσφυγικού ζητήματος, στη Νότια Ρωσία.
Χιλιάδες απ’ αυτούς ήρθαν στην Ελλάδα την περίοδο 1919-1920.
Σην Ελλάδα ξένος
Για τους ενσωματωμένους Πόντιους πρόσφυγες του 1922, η κοινωνική απαξίωση περιορίστηκε στον χώρο των στερεοτύπων. Ενώ για τους νέους Πόντιους πρόσφυγες, από τη Σοβιετική Ένωση, η κοινωνική περιθωριοποίηση ήταν η κύρια συμπεριφορά της Ελλαδικής κοινωνίας.
Μόνο που αυτή τη φορά με τον όρο «Ελλαδική κοινωνία» δεν εννοούνται μόνο οι παλιοί γηγενείς. Αλλά και οι νέοι, οι ενσωματωμένοι πλέον απόγονοι των προσφύγων του ’22…
Στις περιοχές που εγκαταστάθηκαν τα προσφυγικά-μεταναστευτικά κύματα από την πρώην ΕΣΣΔ, υπήρξαν προβλήματα μ’ αυτά της δεκαετίας του ’20. Σε εφημερίδα του Μενιδίου το 1989 γράφτηκε:
«Έντονο κύμα διαμαρτυριών εναντίον των Ποντίων προσφύγων που κατοικούν στην πόλη μας, ξέσπασε την περασμένη εβδομάδα από τους ντόπιους κατοίκους του Μενιδίου. Πολύ περισσότερο εναντίον εκείνων που θα έρθουν σύντομα από Σοβιετική Ένωση.
Απειλούν να προβούν σε δραστηριότητες τέτοιες εναντίον των προσφύγων, ώστε να τους αποβάλλουν».
(Εφημερίδα «Νέοι Στόχοι», Μενίδι 30 Νοεμβρίου 1989)
Τα συναισθήματα των γηγενών περιγράφονται σε άρθρο που δημοσίευσε η ίδια εφημερίδα με τον τίτλο «Θαρραλέα φωνή». Στο οποίο οι νέοι Πόντιοι πρόσφυγες αποκαλούνται «τυχών Έλληνες». Και θεωρεί ότι λόγω της έλευσης τους «η πατρίδα μας κατάντησε η σαβουροχώρα της Ευρώπης».
Αθήνα – Θεσσαλονίκη
Στην Αθήνα, οι μετανάστες-πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν στο Μενίδι, στον Ασπρόπυργο (στην περιφέρεια του οποίου ιδρύθηκαν νέα χωριά προσφύγων, όπως η Γκοριτσά, η Άνω και η Κάτω Φούσα), στην Ελευσίνα, στις Τζιτζιφιές της Καλλιθέας.
Στη Θεσσαλονίκη εγκαταστάθηκαν στη Σταυρούπολη, στη Πολίχνη, στον Εύοσμο, στο Κορδελιό, στη Μενεμένη, στην Ιωνία και σε άλλες περιοχές της δυτικής Θεσσαλονίκης.
Αρκετοί πήγαν στην Κομοτηνή και εγκαταστάθηκαν στα άδεια σπίτια της Εκτενεπόλ. Σε μερικές περιοχές, όπου υπήρχε από πριν Ποντιακή εγκατάσταση, οι μετανάστες-πρόσφυγες αποκαταστάθηκαν ευκολότερα.
Ο ιδιότυπος ρατσισμός
Από τις στήλες του Τύπου άρχισε να εμφανίζεται ένας ιδιότυπος ρατσισμός κατά των Ποντίων. Αποκορύφωμα της ρατσιστικής στάσης ήταν η άρνηση της Κοινότητας του χωριού Μεταμόρφωση Χαλκιδικής να εγγράψει τους μετανάστες-πρόσφυγες, που είχαν εγκατασταθεί σ’ αυτό, στα δημοτολόγια.
Στην απόφαση του Κοινοτικού Συμβουλίου χρησιμοποιήθηκαν οι όροι «Ρωσότουρκοι» και «Ρωσοπόντιοι», ενώ γράφτηκε και η εξής πρόταση: «Οι Ρωσότουρκοι να πάνε στον νομό Ξάνθης».
Αντίστοιχο επεισόδιο συνέβη στο χωριό Λητή, έξω από τη Θεσσαλονίκη. Όπου 10 οικογένειες μεταναστών-προσφύγων θέλησαν να δημιουργήσουν τον οικισμό «Νέος Πόντος Μακεδονίας». Ο πρόεδρος της κοινότητας απευθυνόμενος προς αυτούς είπε: «Να σηκωθείτε να φύγετε. Είστε Ρώσοι, να πάτε στη Ρωσία».
Ελλάδα – Κύπρος
Το αρνητικό στερεότυπο που διαμορφώθηκε στην κοινωνία για τους μετανάστες – πρόσφυγες, σε Ελλάδα και Κύπρο, βασιζόταν σε ορισμένα στοιχεία. Όπως ότι είναι ξένοι ή ότι είναι λιγότερο Έλληνες από τους ντόπιους. Και ότι τους έκαναν χάρη που τους ανέχονταν.
«Ο Πόντος είναι στην Τουρκία. Στην Σοβιετική Ένωση είμαστε Έλληνες. Στην Ελλάδα είμαστε Ρώσοι. Τελικά πού είναι η πατρίδα μας;»
Βαθμιαία άρχισε, στη κοινή γνώμη, η εικόνα τους να μην ξεχωρίζει από τους μη Έλληνες παράνομους μετανάστες. Γενικεύτηκε στον Τύπο η χρήση του όρου «Ρωσοπόντιος». Δημιουργώντας στους αναγνώστες την εντύπωση ότι πρόκειται για κάποια εθνοτική ομάδα. Χαρακτηριστική είναι η έκφραση:
«Από αυθεντικούς Έλληνες… μέχρι παράνομα Ελληνοποιημένους αλλοδαπούς. Κυρίως Ρωσοπόντιους και Αλβανους»
Οι Ποντιακές οργανώσεις κατήγγειλαν το κλίμα αυτό, αλλά και τη «ρατσιστική συμπεριφορά της πολιτείας». Κατήγγειλαν ότι πολλές φορές οι αστυνομικοί έκαναν έρευνα σε σπίτια Ποντίων, χωρίς ένταλμα εισαγγελέως. Σαν να ήταν αλλοδαποί, εκμεταλλευόμενοι την άγνοια και το φόβο των αδελφών μας.
Από την άκρη της Πόλης
Στην ταινία «Από την άκρη της Πόλης» του Κωνσταντίνου Γιάνναρη, φαίνεται η καλύτερη εκδοχή του πως οι «γηγενείς» είδαν τη νέα προσφυγική ομάδα. Η οποία κατέκλυσε κατά τη δεκαετία του ‘90, τις φτωχές περιοχές του Λεκανοπεδίου της Αττικής.
«Διαφορετικοί, περίεργοι, απροσάρμοστοι»
Δυστυχώς, αν εξαιρεθούν λίγες προσπάθειες Ποντιακών οργανώσεων, ο πληθυσμός αυτός έμεινε εκτεθειμένος στη ρατσιστική βία της ομοεθνούς κοινωνίας. Συμπεριλαμβανομένης και της πλειονότητας των προσφύγων του 1922….