Η διατροφή και τα φαγητά των Ποντίων διαμορφώθηκαν ανάλογα με την περιοχή και τα διαθέσιμα τρόφιμα. Αλλά και ανάλογα με τις κλιματολογικές συνθήκες που διέφεραν αρκετά, από τη μία άκρη του Πόντου στην άλλη.
Η Ποντιακή κουζίνα και η διατροφή των Ποντίων
Επιπλέον οι παρυφές της Ποντιακής γης επηρεάστηκαν αρκετά από τους όμορους γείτονες, αλλά και τα μεγάλα λιμάνια. Υιοθετήθηκαν πιάτα και συνταγές από ξενόφερτα φαγητά, που δεν συνηθίζονταν στα μεσόγεια και στα ορεινά.
Έτσι τα «Ποντιοποιημένα» πιροσκί με «οφτό» ψιλοκομμένο κρέας ή όσπρια, αφομοιώθηκε ως παραδοσιακό Ποντιακό πιάτο, αλλά δεν είναι το μόνο…
Πολλά από τα καταπληκτικά φαγητά των Ποντίων μπορεί κανείς να τα γευτεί κυρίως στη Μακεδονία (και όχι μόνο) όπου εγκαταστάθηκαν πολλοί Πόντιοι πρόσφυγες. Οι οποίοι ευτυχώς συντηρούν πολλές από τις πατροπαράδοτες συνήθειες των προγόνων τους.
Η καθημερινή διατροφή
Η Ποντιακή κουζίνα πολύ πλούσια στο συνδυασμό γαλακτοκομικών και δημητριακών συμπεριλαμβάνει φοβερές λιχουδιές.
Η Ποντιακή διατροφή, λόγω της μικρής κατανάλωσης κόκκινου κρέατος, της κατανάλωσης πολλών οσπρίων και φυτικών ινών, της εν γένει λιτής δίαιτας που ακολουθούσαν λόγω συνθηκών στην πατρίδα, θεωρείται από τις υγιεινότερες, κυρίως βέβαια για κλίματα σχετικά ψυχρά.
Στον Πόντο, ο κύριος άξονας της καθημερινής διατροφής της μεσαίας αστικής, αλλά και της αγροτικής τάξης, ήταν:
- Τα καρτόφαι (μήπως θυμίζει κάτι στους Γερμανομαθείς;), οι πατάτες δηλαδή.
- Ο ταρχανάς (τραχανάς).
- Η μακαρίνα (χειροποίητα ζυμαρικά).
- Τα βαρένικα.
- Τα χαψία (γαύρος).
- Τα κοχλία (σαλιγκάρια).
- Οι σούπες με όσπρια.
- Το πλιγούρι.
Το ψωμί στον Πόντο
Το «Άγιον», όπως έλεγε η γιαγιά, ήταν η τροφή που κράτησε ζωντανούς χιλιάδες κυνηγημένους στα δύσκολα χρόνια. Συνδυασμένο και με το Χριστιανικό συμβολισμό του σώματος του Χριστού, γινόταν η «Ιερή τροφή». Το ψωμί στον Πόντο το ασπάζονταν πριν το φάνε, σε ένδειξη σεβασμού και Χριστιανικής κατάνυξης.
Τα ψωμιά τους πολλών ειδών. Άζυμα, με προζύμι, επτάζυμα, με βότανα, πολύσπορα, με διάφορα άλευρα, με πίτουρο, από όσπρια, με ξηρούς καρπούς. Πραγματικές λιχουδιές που συνηθίζονταν ανάλογα την περίσταση, την εποχή και τη συνήθεια της οικογένειας ή την κοινωνική τάξη.
Πισία – Οι Ποντιακές κρέπες
Οι «γιοχάδες» είναι οι αρχαίες κρέπες! Ψήνονταν πάνω σε έναν πλατύ χάλκινο δίσκο το σατζ’. Τα πισία είναι τα Ποντιακά τηγανόψωμα. Σερβίρονταν είτε σκέτα, είτε πασπαλισμένα με ζάχαρη ή μέλι.
Λαχανικά και τουρσιά
Στα φαγητά των Ποντίων περιλαμβάνονταν πολλά λαχανικά και μάλιστα κάποια από αυτά όχι τόσο συνηθισμένα στον Ελλαδικό χώρο. Όπως η Χασχάσα (παπαρούνα) ή τα Κιντέας (φύλλα τσουκνίδας) που γίνονταν πίτες ή τηγανίτες.
Η λιαστή ντομάτα που τελευταία συμπεριλαμβάνεται σε πολλές γκουρμέ συνταγές, ήταν ο τρόπος συντήρησης της ντομάτας. Ενός πολύ στενά εποχιακού φρούτου σε μια περιοχή που το καλοκαίρι κρατάει τόσο λίγο. Πολύτιμου όμως για τη θρεπτική και τη γευστική του αξία.
Σχεδόν όλα τα λαχανικά γίνονταν τουρσί, για να μπορούν να συνοδεύουν το φαγητό τους σε εποχές που δεν καλλιεργούνταν.
Αλλαντικά και κρεατικά
Έφτιαχναν ακόμα αρκετά παστά και αλλαντικά (παστουρμάδες καβουρμά και σουτζούκια) επίσης χάριν συντήρησης. Αφού τα ψυγεία και οι καταψύκτες δεν είχαν ακόμα ανακαλυφθεί.
Σε γενικές γραμμές, το κρέας στον Πόντο και η κατανάλωση του ήταν αρκετά χαμηλή. Μιας και τα βοοειδή δεν ήταν ζώα που συχνά μπορούσε να σφάξει κανείς. Επιπρόσθετα, μηδενική ήταν και η κατανάλωση μοσχαρίσιου κρέατος, πολύ λίγη αρνιών – κατσικιών και λίγη του χοιρινού. Αν και κάποιες οικογένειες εκτρέφαν γουρούνια, τα οποία έσφαζαν κυρίως τον χειμώνα – κατά τη περίοδο του Δωδεκαημέρου.
Οι Πόντιοι είχαν τους δικούς τους «κύβους» βοδινού τα,, «Στούδια». Τα οποία ήταν τα κόκκαλα που περίσσευαν από την επεξεργασία. Αφού αφαιρούσαν σχεδόν τελείως το κρέας, τα έλιαζαν. Μετά τα έψηναν και κατόπιν τα συντηρούσαν σε πήλινο δοχείο με βούτυρο, και τα έβαζαν στα όσπρια και στα λαχανικά για να πάρει γεύση το φαγητό.
Αναψυκτικά και ποτά
Τα αναψυκτικά των Ποντίων ήταν φρέσκα στυμμένα φρούτα και ο τσαλχαμάς (η δική μας αριάνη). Το δε Κεφίρ ήταν το μυστικό της μακροζωίας των Ποντίων του Καυκάσου.
Το αγαπημένο τους ποτό ήταν το Ποντιακό τσίπουρο. Το οποίο αποστάζονταν στα σπίτια κάθε τέλος φθινοπώρου. Επίσης τα λικέρ από βατόμουρα και κράνα ήταν επίσης απαραίτητα σε κάθε σπίτι.
Τα Ποντιακά γλυκά
Τα Ποντιακά γλυκά ήταν μια πανδαισία! Με ζύμη, γάλα, βούτυρο, με φρούτα και ξηρούς καρπούς με μέλι ή πετιμέζι, ήταν το ένα καλύτερο από το άλλο. Τα φρέσκα γίνονταν γλυκά του κουταλιού (φρούτα και λαχανικά). Πράγμα που τους επέτρεπε να τα συντηρούν για περισσότερο χρόνο.
Ενώ το φθινόπωρο συνήθιζαν να ετοιμάζουν Χοσάφ (κομπόστα) για τον επικείμενο χειμώνα, από αποξηραμένα φρούτα (κυρίως από δαμάσκηνα, σύκα, μήλα, βερίκοκα και σταφίδες).
Βότανα και υγιεινή διατροφή
Η παράδοση και η λαϊκή σοφία μαζί με την ανάγκη που προέκυπτε από τις αποστάσεις που χώριζαν τα ορεινά ή απομακρυσμένα χωριά, από τις μεγάλες αστικές περιοχές όπου υπήρχαν γιατροί, ανέπτυξε τη συγκομιδή βοτάνων πολύτιμων. Για την υγεία και την παρασκευή ελιξιρίων από διάφορα βότανα. Τα οποία συνήθως έδινε ο παπάς του χωριού στον ασθενή, αφού του διάβαζε κάποια ευχή.