Τα Σμυρναίικα τραγούδια κουβαλούν τις μνήμες, αλλά και τη φυσιογνωμία της γης που τα γέννησε. Η Σμύρνη πριν την καταστροφή της, αποτέλεσε το «Παρίσι της Ανατολής» και στις τέχνες και στο τραγούδι.
Τα Σμυρναίικα τραγούδια τραγουδήθηκαν ως επί το πλείστων σε ταβέρνες και κουτούκια
Μουσική κουλτούρα – παράδοση
Η Μικρασιατική Καταστροφή έφερε στην Ελλάδα και τους μεγάλους μουσικούς της καθ’ ημάς Ανατολής. Ο τραγικός ξεριζωμός λειτούργησε, όσο κι αν φαντάζει παράδοξο, ως «ευλογία» για τη μουσική της Ελλάδας.
Οι πρόσφυγες όταν ήρθαν στην Ελλάδα, έφεραν μια άλλη αντίληψη για τη ζωή, καθώς είχαν συνηθίσει σε έναν άλλο τρόπο ζωής, κοσμοπολίτικο. Ήταν πιο ανοιχτοί, πιο κοινωνικοί, και η διασκέδαση τους περιλάμβανε όλα τα μέλη της οικογένειας.
Στους προσφυγικούς συνοικισμούς στήθηκε ένα νέο σκηνικό ζωής. Στο οποίο κυριαρχούσαν οι «Ανατολίτικες μελωδίες», τα αγαπημένα μουσικά όργανα των προσφύγων, οι γλωσσικοί ιδιωματισμοί, οι λέξεις με Σμυρναίικο ή Πολίτικο χρώμα.
Η μουσική τους κουλτούρα αποτέλεσε έναν νέο κώδικα επικοινωνίας, που έφερε τους πρόσφυγες πιο κοντά μεταξύ τους. Καθώς τους θύμιζε τις χαμένες πατρίδες, αλλά και τη νέα κοινή τους μοίρα. Έτσι, παραγκωνισμένοι σε μια ξένη γη, είχαν τη δυνατότητα να χαίρονται τις ομορφιές της ζωής, να τραγουδούν και να ερωτεύονται.
Να σημειωθεί πως με τον ερχομό των προσφύγων, καθιερώθηκε η γυναίκα τραγουδίστρια στο πάλκο.
Η Ελληνική μουσική παράδοση
Η νοσταλγία των Μικρασιατών για τη χαμένη πατρίδα, μεταμόρφωσε και την Ελληνική μουσική παράδοση.
Επιπρόσθετα, σπουδαγμένοι και καλλιεργημένοι μουσικοί από τη Σμύρνη και τη Πόλη κινήθηκαν ως πρωταγωνιστές στο δημιουργικό τομέα. Με τραγούδια που μπόλιασαν τη μουσική κουλτούρα της Ελλάδας και διαμόρφωσαν νέα ήθη και νέους τρόπους χορού και διασκέδασης.
Τα αυθεντικά τραγούδια της «Σμυρναίικης σχολής» αποτελούν ένα ιδιαίτερο κομμάτι της μουσικής μας κληρονομιάς. Έχουν το δικό τους χαρακτηριστικότατο ηχόχρωμα, που κανένα άλλο είδος του αστικού λαϊκού τραγουδιού δεν έχει.
Πρόκειται για λαϊκά, ανάλαφρα τραγούδια, με καταβολές κυρίως από τη δημοτική μουσική παράδοση. Τα θέματά τους είναι χαρούμενα, σχετικά με τη διασκέδαση και τον έρωτα. Ενώ απουσιάζει από αυτά η αίσθηση της αδικίας και της περιθωριοποίησης, που χαρακτηρίζει τα τραγούδια του περιθωρίου και του υποκόσμου, εκτός από τους «αμανέδες».
Μουσικά όργανα
Τα μουσικά όργανα που κυριαρχούν στα Σμυρναίικα τραγούδια είναι το βιολί, το σαντούρι και το ούτι, τα οποία συχνά συνοδεύονται με κιθάρα, μαντολίνο, κλαρίνο, σάζι, φλάουτο, τουμπερλέκι και το ντέφι. Το μπουζούκι ήταν περισσότερο γνωστό στην Ελλάδα και λιγότερο στη Μικρά Ασία.
Το μουσικό όργανο που διέδωσαν οι Μικρασιάτες ήταν το σαντούρι
Αν σήμερα μουσικά όργανα όπως το σαντούρι, το κανονάκι, το λαγούτο, το μπεντίρ, το ούτι, το βιολί και όχι μόνο έχουν πρωταγωνιστικό ρόλο στη μουσική μας καθημερινότητα, αυτό οφείλεται στην κομβική, γενναιόδωρη συμβολή των πρωτοπόρων καλλιτεχνών εκ Σμύρνης.
Ρεμπέτικα τραγούδια
Με ρίζα τα «Σμυρναίικα τραγούδια», οι Μικρασιάτες δημιούργησαν τα ρεμπέτικα τραγούδια. Ένα μουσικό ρεύμα που γεννήθηκε από τις στάχτες της Μικρασιατικής Καταστροφής και αποτέλεσε το «πεντάγραμμο» επάνω στο οποίο γράφτηκαν τα Ελληνικά μουσικά ρεύματα του 20ου αιώνα: από το λαϊκό μέχρι το έντεχνο.
Το ρεμπέτικο τραγούδι είναι το Ελληνικό αστικό τραγούδι στη απαρχή του
Μετά το 1922 έγινε μίξη των τραγουδιών μ’ εκείνα της Μικράς Ασίας και του Βοσπόρου, με έντονη την εμφάνιση του «αμανετζίδικου» λαϊκού τραγουδιού. Τότε εμφανίστηκαν και τα περισπούδαστα του είδους «καφέ αμάν» όπου το ρεμπέτικο τραγούδι άρχισε ν’ αναπτύσσεται ευρύτατα μέχρι το 1936. Όταν και απαγορεύτηκαν θεωρούμενα ως «τουρκοειδή»!
Μεγάλοι συνθέτες, ερμηνευτές, οργανοπαίχτες δεν «επηρέασαν» απλώς τα γλέντια των Ελλήνων, αλλά και την αντίληψή τους για τη μουσική: Παναγιώτης Τούντας, Ευτυχία Παπαγιαννοπούλου, Μιχάλης Σιουγιούλ, Ρόζα Εσκενάζυ, Κώστας Καπλάνης, Δόμνα Σαμίου, Γιάννης Παπαϊωάννου, Μάρκος Βαμβακάρης. Καθώς και ο μεγαλύτερος κλασσικός συνθέτης της χώρας στο 1ο μισό του 20ου αιώνα, Μανώλης Καλομοίρης.
Η Σμύρνη, η Σύρος, ο Πειραιάς και η Θεσσαλονίκη ήταν οι κύριες εστίες του «ρεμπέτικου»
Στη θεματολογία των ρεμπέτικων αρχικά κυριαρχούσε το ερωτικό στοιχείο και η θεματολογία για ναρκωτικά, για τη φυλακή και την παρανομία. Σταδιακά και με την εξάπλωση του ρεμπέτικου σε ευρύτερες μάζες, τα μάγκικα τραγούδια πέρασαν στο περιθώριο.
Έχουν γραφτεί ρεμπέτικα τραγούδια για θέματα όπως ο έρωτας, τα ναρκωτικά, οι τεκέδες και η φυλακή. Επίσης τραγούδια για τον θάνατο, την ξενιτιά, για τη φτώχεια, για τις μικρές λύπες και τους καημούς των ανθρώπων.
Ειδικότερα για τους ρεμπέτες, ενδεικτικός είναι ο παρακάτω «αισιόδοξος» στίχος από ένα κλασικό ρεμπέτικο τραγούδι:
«Όλοι οι ρεμπέτες του ντουνιά εμένα μ’ αγαπούνε,
Στίχοι – Σύνθεση: Μάρκος Βαμβακάρης
μόλις θα μ’ αντικρύσουνε, θυσία θα γενούνε…»
Τέλος, να πούμε πως τα ρεμπέτικα τραγούδια που αναπτύχθηκαν, μετά το 1922, με την άφιξη των Μικρασιατών στην Ελλάδα, ανήκουν επίσημα στον κατάλογο μνημείων άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO.