Στις 21 Ιουνίου, ο Ήλιος βρίσκεται στο υψηλότερο σημείο του ουρανού στο βόρειο ημισφαίριο και σηματοδοτεί την επίσημη έναρξη του καλοκαιριού. Αντιθέτως για το νότιο ημισφαίριο, σηματοδοτεί την έναρξη του χειμώνα.
Το θερινό ηλιοστάσιο υπήρξε ανέκαθεν ένα ιδιαίτερα σημαντικό γεγονός για την ανθρωπότητα
Ηλιοστάσιο – Θερινές τροπές
«Ηλιοστάσιο» ονομάζεται η χρονική στιγμή κατά την οποία ο άξονας της Γης είναι στραμμένος πιο κοντά ή πιο μακριά από τον Ήλιο, ο οποίος βρίσκεται στο ψηλότερο ή χαμηλότερο σημείο του ουρανού (θερινό ή χειμερινό ηλιοστάσιο).
Με την ευρύτερη σημασία, ο όρος «ηλιοστάσιο» σημαίνει και την ημέρα που παρατηρείται αυτό το φαινόμενο, δύο φορές τον χρόνο, τον Ιούνιο και τον Δεκέμβριο.
Η λέξη «ηλιοστάσιο» δηλώνει την «ακινησία του Ήλιου». Προέρχεται από το «ήλιος» και το «στέκομαι»/«στάση», επειδή κοντά στα ηλιοστάσια (λίγες ημέρες πριν ή μετά) ο Ήλιος φαίνεται να επιβραδύνει τη φαινομενική κίνησή του προς τα βόρεια ή προς τα νότια. Μέχρι που την ημέρα του ηλιοστασίου αυτή η κίνηση μηδενίζεται και αντιστρέφεται.
Τα «ηλιοστάσια», όπως και οι «ισημερίες», συνδέονται αναπόσπαστα με τις εποχές του έτους
Εξίσου ορθά ετυμολογικά είναι και τα συνώνυμα «ηλιοτρόπιο», «θερινές τροπές» και «θερινό λιοτρόπι». Το οποία σηματοδοτούν την μεγαλύτερη μέρα του χρόνου και δημιούργησαν πλήθος δοξασιών.
Δοξασίες
Πολλοί πολιτισμοί γιορτάζουν τόσο θερινό ηλιοστάσιο, όσο και το χειμερινό. Για το θερινό ηλιοστάσιο οι Χριστιανοί γορτάζουν τη γέννηση του Αγίου Ιωάννη του Βαπτιστή (24 Ιουνίου), γνωστή στην Ελλάδα ως εορτή του «Αϊ-Γιάννη του Φανιστή».
Οι αρχαίοι πολιτισμοί διοργάνωναν πολυήμερες γιορτές για να τιμήσουν τον Ήλιο, καθώς οι θερινές τροπές του ηλίου θεωρούνταν σημαντικές, αλλά και μια επικίνδυνη καμπή του χρόνου. Για τον λόγο αυτό ζητούσαν να προφυλαχθούν, με διάφορους τρόπους, από κάθε κίνδυνο.
Έτσι καθιερώθηκαν διαφορετικά σε κάθε γωνιά του κόσμου έθιμα, σχετικά με την αρχέγονη πίστη στην ευεργετική δύναμη του ηλιακού ζωογόνου φωτός.
Επιπρόσθετα, η ημερομηνία του θερινού ηλιοστάσιου ήταν μια σημαντική για την καθοδήγηση των ανθρώπων ώστε να οργανωθούν για τη συγκομιδή και των καλλιεργειών τους. Παράλληλα τους έδινε τη δυνατότητα να γιορτάσουν εάν η παραγωγή των προϊόντων ήταν ικανοποιητική και να τελέσουν γάμους μεταξύ των σεβαστών οικογενειών των πρώτων κοινωνιών.
Γιορτή του Αϊ-Γιάννη
Μετά το θερινό ηλιοστάσιο και άμεσα συνδεδεμένο με αυτό είναι η γενέθλιος γιορτή του Αϊ-Γιάννη του Πρόδρομου: «Τ’ Αϊ-Γιαννιού του Λαμπαδάρη» στις 24 Ιουνίου. H γιορτή αυτή, κοντά στις θερινές τροπές του ήλιου (21 Ιουνίου), έχει συνδεθεί με διάφορες αντιλήψεις και έθιμα, που σηματοδοτούν σημαντικές αλλαγές στον κύκλο του χρόνου.
Στην Ελλάδα, η γιορτή αυτή είναι ταυτισμένη με δύο κύκλους εθίμων: με τον Κλήδονα, αλλά και με τις φωτιές που ανάβονται την παραμονή της γιορτής. Στις φωτιές αυτές καίγεται και το στεφάνι της Πρωτομαγιάς.
Ο Άι-Γιάννης λέγεται και «Ριζικάρης», αφού η παράδοση λέει ότι φέρνει τύχη και γι′ αυτό έπρεπε από την παραμονή της γιορτής, οι κάτοικοι του χωριού να έχουν τακτοποιήσει όλες τις οικιακές δουλειές τους.
Σύμφωνα με την Ελληνική παράδοση, την παραμονή της γιορτής του Αϊ-Γιάννη, οι ανύπαντρες κοπέλες μαζεύονταν σε ένα από τα σπίτια του χωριού. Μία από αυτές πήγαινε στο πηγάδι να φέρει το «αμίλητο νερό» και στη διαδρομή μέχρι το σπίτι δεν έπρεπε να μιλήσει σε κανέναν.
Όπως και να έχει, ο Ιούνιος παραμένει στην μνήμη μας ως ο μήνας του καθαρού και ξάστερου ουρανού. Είναι ο μήνας που κλείνουν τα σχολεία. Αρχίζουν οι καλοκαιρινές διακοπές, η ξεγνοιασιά, τα κεράσια, τα βερίκοκα και τα ροδάκινα. Είναι η απαρχή του καλοκαιριού…