Στον Πόντο η βάφτιση λεγόταν «Φωτίσια ή Φωτίσα» και γινόταν συνήθως πριν από τη συμπλήρωση σαράντα ημερών από τη γέννηση του παιδιού. Λάμβανε χώρα πάντα ημέρα Κυριακή, ενώ νονός του πρώτου παιδιού γινόταν αυτός που στεφάνωνε το ζευγάρι.
«Για να λυθούν τα σταυρωμένα χέρια του», όπως πιστεύανε…
Για τα επόμενα παιδιά, η επιλογή του νονού – νονάς (δεξάμενου – δεξαμέντσας) γινόταν μεταξύ συνομηλίκων φίλων, συγγενών. Σε έκτακτες περιστάσεις, όπως όταν κινδύνευε να πεθάνει το άρρωστο βρέφος και έπρεπε να το βαφτίσουν βιαστικά (ενίοτε με αεροβάπτισμα), νονός γινόταν οποιοσδήποτε παρευρισκόμενος.
Σε ορισμένες περιοχές του Πόντου, συνήθιζαν τα αγόρια να έχουν «δεξάμενο» και τα κορίτσια «δεξαμέντσα». Τα δίδυμα βαφτιζόντουσαν από διαφορετικούς δεξάμενους, του δικού τους φύλου.
Η βάφτιση
Στο νονό έστελναν ως πρόσκληση, μια κόκκινη λαμπάδα και μια πετσέτα. Οι ευκατάστατοι γονείς έστελναν και ένα αρνί στολισμένο με λουλούδια και άλλα στολίδια. Συγγενείς ή φίλοι των γονιών γυρνούσαν με ένα καλάθι γαρίφαλα και καλούσαν τον κόσμο στην βάφτιση, δίνοντας τους από ένα.
Τα έξοδα της βάφτισης αναλάμβανε ο νονός. Ενώ φρόντιζε επίσης να φέρει στην εκκλησία δυο κουβάδες με ζεστό νερό, για την κολυμπήθρα. Ο βαφτιστικός σταυρός, τα πρώτα ρούχα και τα παπούτσια του παιδιού ήταν επίσης δικά του δώρα. Μετά την τέλεση της βάφτισης αντάλλασσε δώρα και με τους γονείς του παιδιού.
Στους καλεσμένους, αντί για μπομπονιέρες, μοίραζαν καραμέλες, λεφτά και μικρά σταυρουδάκια
Η μητέρα του παιδιού παρέμενε στο σπίτι και δεν παραβρισκόταν στην εκκλησία κατά την τέλεση της βάφτισης. Έτσι, μόλις δινόταν το όνομα, τα μικρά παιδιά έτρεχαν στη μητέρα, για να της αναγγείλουν το όνομα του παιδιού της.
Το νεοφώτιστο έφερνε στο σπίτι ο νονός, για να το παραδώσει στη μάνα του. Για να παραλάβει η μητέρα το παιδί από τον νονό, έκανε τρεις μετάνοιες. Κάτι που συνηθίζεται και στις μέρες μας.
Μετά τη τέλεση του μυστηρίου, ακολουθούσε γλέντι στο σπίτι των γονιών
Τρεις ημέρες μετά τη βάφτιση γινόταν η «απόλουση» του βρέφους, ώστε να καθαριστεί από το λάδι. Ενώ οι παρευρισκόμενοι έριχναν χρήματα μέσα στη σκάφη.
Ο δεξάμενος – Η δεξαμέντσα
Οι γονείς του παιδιού, μία εβδομάδα μετά την τέλεση της βάφτισης, τιμούσε την οικογένεια των κουμπάρων, παραθέτοντας τους τραπέζι.
Τον «δεξάμενο» – «δεξαμέντσα» τιμούσε όλη η οικογένεια και οι συγγενείς του παιδιού, με μεγάλο αίσθημα σεβασμού
Ο νονός – νονά είχε υποχρεώσεις απέναντι στο βαφτιστήρι. Εκτός από τα συνηθισμένα δώρα που του έκανε (ρούχα, παπούτσια κ.λ.π.), έπρεπε να δείχνει ζωηρό ενδιαφέρον για τη ζωή του. Φροντίζοντας για την μόρφωση και την επαγγελματική αποκατάσταση του παιδιού.
Ο νονός είχε συμμετοχή μέχρι και στην τέλεση του γάμου του παιδιού. Το βαφτιστικό το στεφάνωνε ο ίδιος ο νονός ή ο γιος του.
Η ονοματοδοσία
Η ονοματοδοσία των παιδιών ακολουθούσε συγκεκριμένη ιεραρχία. Εάν το πρώτο παιδί ήταν αγόρι, τότε δινόταν το όνομα του παππού. Εάν ήταν κορίτσι τότε έπαιρνε το όνομα της γιαγιάς.
Οι νονοί το αγόρι το αποκαλούσαν «δεξιμάτιν» και το κορίτσι «δεξιματέα»
Τα ονόματα των υπόλοιπών παιδιών τα έδιναν ο νονός ή η νονά. Αξίζει να σημειωθεί πως αν μέσα στην οικογένεια είχαν πεθάνει παιδιά, τότε δίνανε τα ονόματα Ευστάθιος ή Ναζή.
Τέλος, σύμφωνα με την Ποντιακή παράδοση, απαγορευόταν ο γάμος μεταξύ των βαφτιστικών του ίδιου νονού, καθώς θεωρούνταν «γαλατάδελφα».