Τα Χριστούγεννα ή «τη Χριστού» ήταν η πρώτη, κατά σειρά, από τις γιορτές του Δωδεκαημέρου. Η μέρα αυτή ήταν αφιερωμένη στους ανθρώπους του σπιτιού και στην οικογένεια.
Ήθη και έθιμα των Χριστουγέννων στον Πόντο…
Παραμονή Χριστουγέννων
Τη παραμονή των Χριστουγέννων σταματούσαν κάθε εξωτερική δουλειά και εργασία. Απλώς φρόντιζαν τις τελευταίες λεπτομέρειες για τη μεγάλη γιορτή της Ορθοδοξίας.
Τα κάλαντα τα έλεγαν τα παιδιά συνήθως το απόγευμα ή το βράδυ της παραμονής των Χριστουγέννων. Στα Σούρμενα, τα κάλαντα τα έλεγαν μεγάλοι άντρες, πηγαίνοντας τη νύχτα των Χριστουγέννων στα σπίτια. Τα έσοδα που μάζευαν τα έδιναν στα σχολεία.
Στις 4 το πρωί χτυπούσε η καμπάνα για να πάνε στη εκκλησία
Όλοι θα φορούσαν καινούργια γιορτινά ρούχα και παπούτσια, για τον εκκλησιασμό ανήμερα τα Χριστούγεννα. Η απόλυση γινότανε με την ανατολή του ήλιου. Στη Νικόπολη όλοι οι άνδρες μετά την απόλυση της εκκλησίας περνούσαν από το σπίτι του ιερέα και του εύχονταν μακροβιότητα, ζητώντας την ευλογία του.
Στη Χαλδία έλεγαν το τραγούδι «Έρθεν κι ο Χριστιεννάρτς, η τρυγόνα, έπαρ’ την χαράν σ΄ ομμάτ΄ τς» με το οποίο παρακινούσαν τη νέα να λάβει υπόψη τον γάμο, με τον ερχομό των Χριστουγέννων.
Το Χριστοκούρ
Σε πολλά μέρη έβαζαν στο τζάκι ένα κούτσουρο, το επονομαζόμενο «Χριστοκούρ», το οποίο άναβαν μόλις χτυπούσε η καμπάνα, Φρόντιζαν να κρατήσουν αναμμένη τη φωτιά τρεις ημέρες τα «Χριστουήμερα», όπως έλεγαν τις τρεις μέρες των Χριστουγέννων.
Σε ορισμένα μέρη του Πόντου έκαιγαν κούτσουρο από µηλιά, αλλού από αχλαδιά και αλλού από το εκάστοτε – κυρίαρχο δέντρο της περιοχής
Από αυτό το κούτσουρο κρατούσαν φωτιά για όλο το Δωδεκαήμερο, αντικαθιστώντας το με άλλο πριν σβήσει. Πρόσεχαν να καίγεται όρθιο και να μην πέσει, γιατί πίστευαν πως θα χαλάσει το γούρι!
Για γούρι σε άλλες περιοχές, το βράδυ της παραμονής των Χριστουγέννων έκαιγαν στην φωτιά ένα χλωρό κλαδί από απιδιά (αχλαδιά) και το νέο έτος από μηλιά. Από το βράδυ τα παιδιά της οικογένειας έκοβαν κλαδιά αχλαδιάς πού τα καβαλούσαν σαν άλογα. Έφταναν στη πόρτα του σπιτιού και μπαίνοντας φώναζαν:
«Χριστούγεννα και κάλαντα και φώτα και καλοχρονία και καλοκαρδία και να ζήσει ο πατέρας και η μητέρα και όλοι οι σπιτικοί»
Μόλις έμπαιναν στο σπίτι, ο πατέρας τους έδινε φιλοδώρημα. Μετά έπαιρνε τα φανταστικά άλογα, κάρφωνε στο δήθεν στόμα τους από μια μπουκιά ψωμί και τα έβαζε κοντά στο τραπέζι, οπότε άρχιζαν το φαγητό. Όλοι συγκεντρώνονταν σε κοινό τραπέζι στη μέση του οποίου έβαζαν ένα κλαδί μηλιάς που το έφερνε το πιο μικρό παιδί. Το οποίο φιλοδωρούσαν ο παππούς και η γιαγιά, πιστεύονταν ότι έφερνε ευτυχία.
Πίτες και γλυκά
Για τα Χριστούγεννα, στον Πόντο, οι νοικοκυρές ετοίμαζαν τα πιο καλά φαγητά. Συνήθιζαν να παρασκευάζουν πίτες και γλυκά, όπως αλευροχαλβά, κατμέρια και πουρμά (ένα σιροπιαστό γλυκό που θύμιζε το σαραϊγλί).
Στην Τραπεζούντα τις παραμονές των Χριστουγέννων οι νοικοκυρές απαραιτήτως ζύμωναν κουλούρια για το σπίτι και τα ζώα. Επίσης ζύμωναν τα Χριστόψωμα, τα οποία περιείχαν καρύδια και όταν ψήνονταν τα περιέχυναν με μέλι. Πάνω στο Χριστόψωμο κεντούσαν με αμύγδαλα τη γέννηση του Χριστού.
Στην Ινέπολη του νομού Κασταμονής, οι νοικοκυρές ετοίμαζαν για τα Χριστούγεννα τα παραδοσιακά γλυκά «κετέ» και «ισλί». Στην Αμάσεια, τα βασικά γιορτινά εδέσματα ήταν το κεσκέκ, το σουμπορεγί και το τζεβιζλί τσορέκ.
Το τραπέζι της Παναγίας
Παραμονή Χριστουγέννων στον Πόντο, οι νοικοκυρές στόλιζαν ένα τραπέζι δίπλα στο Χριστουγεννιάτικο δέντρο, αφιερωμένο στην Παναγία. Το λεγόμενο «Τραπέζ’ της Παναΐας». Στολισμένο με διάφορα γιορτινά καλούδια και ένα εικόνισμα.
Δείχνοντας έτσι την εκτίμηση και τη αγάπη τους στην Μεγάλη Βοηθό τους, στις δύσκολες στιγμές.